Tayland musapirlar lagéridiki Uyghurlar: halal tamaq yéyeleydighan bolduq
2020.05.20
2014-2015-Yilliri her türlük yollar we sewebler bilen taylandqa qanunsiz kirgen Uyghurlardin axirqi 50 nechche nepiri hazirghiche mesilisi hel bolmay, taylandtiki oxshimighan musapirlar lagérlirida turmaqta. Gerche ularning mesilisi Uyghur teshkilatlirining wasitisi bilen xelq'ara jama'etke melum bolup, xitaygha qayturulushning aldi élin'ghan bolsimu, taylandtiki bu Uyghurlarning yéqinqi mezgillerde arqa-arqidin muraji'etname élan qilishi bilen bu Uyghurlarning 7 yildin buyan lagérdiki nachar shara'it we tehditler seweblik jismaniy we rohiy jehetlerdin éghir weziyetlerde qalghanliqi, bezilerning uzaq mezgillik chüshkünlük we ümidsizlik ichide bir qanche qétim qéchishqa urunup tutulup qalghanliqimu melum idi.
Radiyomiz bu yil 3-ayda bu musapir Uyghurlarning muraji'etnamisini tapshurup alghan iduq, uningda taylandtiki her qaysi tutup turush lagérliri we türmilerde turuwatqan Uyghurlarning shara'itlirining omumyüzlük halda intayin nacharliqi, bolupmu uzun muddet zey türme, nem hawa, nachar ozuqluq qatarliq sewebler bilen ularning köplirining her xil késelliklerge giriptar bolghan bolsimu dawalinish imkaniyitining yoqluqi shikayet qilin'ghan. Ular özlirining yataq shara'itining qista-qistang, taziliq shara'itlirining intayin nachar bolghandin sirt hetta halal tamaqmu yéyish imkaniyiti yoqluqidek bir qatar qiyin ehwallirinimu bayan qilghanidi. Ularning yézishiche, ularning shu xil nachar shara'itlargha berdashliq bérelmigen bezilirining qéchishqa urunup tutulup qalghanliqidek ehwallarmu yüz bergen.
Biz bu muraji'etnamide éytilghan ehwallar heqqide dunya Uyghur qurultiyi we xelq'ara kishilik hoquq közitish teshkilatlirini ayrim ayrim ziyaret qilghanda, ular birdek taylandtiki Uyghurlarning mesilisige köngül bölüp kéliwatqanliqini, özlirining tayland da'iriliri bilen Uyghur musapirlirining weziyiti heqqide mexsus sözliship, ularning ehwalini yaxshilash, bixeterlikige kapaletlik qilish, dawalinish we ozuqluq mesililiride özgirish yasashqa tirishiwatqanliqlirini bildürgenidi.
Bolupmu Uyghur musapirliri mesilisige izchil köngül bölüp kéliwatqan xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatliridin biri, kishilik hoquqni közitish teshkilatining asiya ishliri diréktori sofi richardson bu Uyghurlar üchün mexsus tekshürgüchi ewetidighanliqidin melumat bergenidi.
Yéqinda taylandtiki Uyghurlardin alghan uchurlirimizgha qarighanda, ramzan bashlan'ghan künlerde tayland bangkoktiki musapirlar merkizining mudirliri bu Uyghurlardin bir qanchisi bilen körüshüp, ularning téxiche hel bolmaywatqan we eng jiddiy hel qilishqa tégishlik mesililiri heqqide ehwal igiligen. Ular bilen körüshken musapir Uyghurlar “Eng bolmighanda halal tamaq yéyishimizge, dawalinishimizgha kapaletlik qilsanglar” dégendek teleplirini bayan qilishqan. Derweqe az kündin kéyin bu musapir Uyghurlar turuwatqan lagérlarda halal tamaq bérilishke bashlighan. Bu, uzundin buyan tamaq mesiliside qiynilip kéliwatqan Uyghurlarni xushal qilghan.
Bu musapir Uyghurlardin biri, hetta tutup turush lagéri mes'ullirining ulargha “Bashqilarning silerni ziyaret qilip kétishige yol qoyimiz” dégenlikini, tutup turush lagéridiki shara'it we mu'amilining ijabiy terepke qarap yüzlinishining ulargha zor ümid béghishlighanliqini éytti.
Taylandtiki Uyghur musapirlirining weziyiti we ehwalliri heqqide amérika tashqi ishlar ministirliqining washin'gtondiki Uyghur kishilik hoquq qurulushi qatarliq teshkilatlar bilen alaqiliship melumat élip kéliwatqanliqi melum. Közetküchiler ilgiri radiyomizgha, bu Uyghurlar hazirche Uyghur teshkilatliri we kishilik hoquq teshkilatlirining közitishi astida bolsimu téxiche pütünley xeterdin qutulup qaldi dégili bolmaydighanliqini tekitlep kelmekte.
Tayland bir tereptin xitayning bésimigha boy bermey ularni xitaygha qayturmighan bolsimu yene bir tereptin oxshashla xelq'ara kishilik hoquq sahesi we amérikaning bésimighimu boy bermey ularni erkinlikke chiqarmay kelmekte.