Uyghur 12 muqam ansambili türkiyining paytexti enqerede

• Ixtiyari muxbirimiz erkin tarimning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Türkiye dölet ministiri memet'eli shahin muxbirlarning so'allirigha jawab bermekte. RFA

12 Muqam ansambili 20 yil aridin kéyin tunji qétim kelgen türkiyide istanbul, izmir qatarliq sheherlerde oyun qoyghandin kéyin 22 - chésla türkiyining paytexti enqerege yétip keldi. Ular enqerediki leyle genjer sehniside oyun qoydi. Oyun qoyush merkizide yene Uyghur diyaridiki medeniy yadikarliqlar, sheherler, tagh derya menziriliri, Uyghurlarning örp adetliri teswirlen'gen foto resimlermu körgezme qilin'ghan bolup, türkiyining dölet ministiri memet'eli sahin bu resim körgezmisini we oyunni kordi.

Oyun bashlashtin burun resim körgezmisining échilishi üchün lénta késish murasimi ötküzüldi. Körgezmige qoyulghan resimler ministirge Uyghur aptonom rayonining mu'awin re'isi küresh mehsudi teripidin tepsili chüshendürüldi. Bu resimlerde Uyghurlarning bexit sa'adet ichide xoshal xoram halda yashawatqanliqi, bolupmu meschitlerde namaz qiliwatqan kishiler, hetta kompyutérning aldida olturup qur'an öginiwatqan yash - ösmürlerning resimliri arqiliq dini erkinlikke ige ikenliki alahide gewdilendürülgen idi.

Xitay elchixanisi xadimlirining tehditi

Körgezme axirida dölet ministiri memet'eli shahin muxbirlargha bayanat berdi. U bayanatida mundaq dédi:

Gerche arisi uzaq bolsimu, köngülliri bir birige tolimu yéqin ikki döletmiz. Men xitay xelq jumhuriyitige ikki qétim ziyaretke bardim. U yerde shundaq yaxshi kütüwélindimki, özümni xuddi türkiyidikidekla hes qildim. Shunga xitay xelq jumhuriyitidiki dölet rehberlirige we xelqige alahide bir muhebbitim bar. Bügün men bu yerde körgezmini kördum. Bu resimlerdin xitaydiki resim sen'itining qaysi sewiyelerge kelgenlikini körüwaldim. Men iki dölet otturisidiki munasiwetning küchinishini ümid qilimen. Medeniyet pa'aliyetlirining iki dölet otturisidiki munasiwetlerni kücheytidighanliqigha ishinimen.

Biz ministirning sozi axirlashqandin kéyin, ministirge so'al qoyduq:

- Siz Uyghur diyarigha bardingizmu? - shinjang Uyghur rayonigha texi baralmidim. Aldimizdiki aylarda xitaygha 3-qetimliq ziyaritimizni élip barimen. U waqitta Uyghur diyarighimu bérishni oylawatimen. - U yerdiki insan heqliri depsendiliri heqqide nime démekchi siz? - hazir bu heqte téxi bir nerse oylashmidim.

Ministir bu so'alimgha jawap bérishke bashla bashlimayla 3 saqchi meni derhal tosup, u yerdin uzaqlashturdi. U yerdiki Uyghur diyaridin kelgen we elchiliktin kelgen pütün xitaylar radi'omizning muxbirlirining u yerde bolghanliqidin qattiq bi'aram boliwatqan idi. Ular qanche qétim yézimizgha kélip bu yerde ish chiqarmanglar, ish chiqarghan teqdirde silerni qolgha alduruwétimiz, dégendek gepler bilen bizni tehdit qildi. Biz özimizning erkin pikir qilidighan muxbir ikenlikimizni, bu yerning mustebit xitay döliti emeslikini, bizni qolgha alduridighan hoquqining yoqliqini éytip, ulargha reddiye berduq.

Biz yene u yerde xitay elchilikidiki medeniyetke mes'ul elchi shi ruylin'ge so'al qoyduq:

- Siler Uyghur sen'etchilerning pasportlirini yighiwélip ularni héchkim bilen körüshtürmeywétipsiler, bu toghrimu? - undaq ish yoq. Bu jöyligenlik, pütünley yalghan. Siler yalghan gep qiliwatisiler. Nedimu undaq ish bolsun.

Biz shi ruylin ependining bergen jawabidin xitay elchilikining medeniyetke mes'ul elchisining özining medeniyitining qanchilik ikenlikini intayin yaxshi körüwalghan bolduq.

Eger xitay bu siyasitini dawam qilduridighan bolsa, bir kun bolmay bir küni yimirilidu

Biz bu ishlardin kéyin, körgezmini ayliniwatqan siyasetchiler we xelqqe mikrofonimizni uzattuq. Kechi'oren rayonluq hökümetning bashliqi turghut altinokmu resim körgezmisini körgen idi.

- Resimlerni körgendin kéyin nimilerni hes qildingiz? - u yerler türkiyige nahayiti bek oxshaydiken. Tariximiz, medeniyitimiz, turmush aditimiz, tebi'et güzelliklirimiz bir birige oxshaydiken. Uning üstige bu medeniyetni yaratqan ulughluqinimu köriwalalaymiz bu körgezmidin. Men Uyghur diyaridin sen'etchilerning kélishini nahayiti yaxshi bir ish, yaxshi bir bashlan'ghuch dep qaraymen. - Körginin'ghizdek resimlerde Uyghurlarning intayin bextlik yashawatqanliqi gewdilendürgen. Emma bu sen'etchilerning pasportliri yighiwélin'ghan bolup, ular hetta tughqanliri bilenmu körüshelmeywétiptu. Buninggha nime deysiz? - bu toghra emes, bundaq siyasettin xitay waz kéchishi lazim. Uzun yillardin kéyin türkiyige kelgen bu qérindashlirimiz uruq tughqanliri bilen körüshelishi, xalighan yérige baralishi kérek. Eger xitay bu siyasitini dawam qilduridighan bolsa, bir kun bolmay bir küni yimirilidu. Türkiye Uyghurlarning ikkinchi wetinidur. Bu yerde ularning erkinlikining cheklimige uchrishi nahayiti xata.

Türkiyige seper qilishtin burunqi siyasiy öginish

Ismini ashkarlashni xalimighan birining déyishiche, sen'etchiler türkiyige kélishtin burun 3 öginish élip barghan bolup, Uyghurlar bilen körüshmeslik, ruxsetsiz heriket qilmasliq heqqide ders bergen iken. Bizning u yerdin körginimiz boyichimu Uyghur sen'etchiler héchkim bilen erkin sözlishelmeywatqan bolup, xitaylarning Uyghurlar namayish qilidu, dep telep qilishi boyiche kelgen amanliq saqlighuchilarningmu intayin jiqliqi közlerdin qachmidi.

Resim körgezmisidin kéyin Uyghur 12 muqam ansambilining oyunliri bashlidi. Oyun bashlashtin burun riyasetchi Uyghur 12 muqamning tarixi, kélip chiqishini tamashibinlargha qisqiche tonushturup ötti. (Erkin tarim)