Xitay kommunist partiyisining 17 ‏- qurultiyi yéqinlashqansiri oxshimighan pikirlerni basturush shunche jiddiy tüs almaqta

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Dunyagha én'gilizche we xitayche yéziqlarda keng tarqilidighan, kishilik hoquqni qoghdashni nishan qilghan 'tyenwang' yeni 'tengrining tori' namliq intérnét tor bétining sin'gapor, daniye, sichu'enlerdiki xizmetchiliri bügün, mezkur 'tyenwang tor béti' ning menggülük taqalghanliqini amérika shirketliri arqiliq éniqlighan. 'Boshün tor béti' ning xewer qilishiche, kishilik hoquqni qoghdashni nishan qilghan mezkur 'tyenwang tor bétige ulinidighan bezi bashqa tor betlirimu buning bilen teng cheklen'gen. Xewerde éytilishiche, tyenwang tor bétining uchur iskilati nahayiti chong, uchur izdesh yaki tarqitish qabiliyiti nahayiti küchlük bolghanliqi üchün, intérnét shirketliri mezkur tor bétini taqash jehette xitay hökümitining iqtisadiy bésimigha uchrighan bolushi mumkin.

Kommunist xitay hökümiti oxshimighan pikirlerni basturush jehette yéqinda eng qattiq basturghini 'tyenwang tor béti'

Bu qétim menggülük taqiwétilgen 'tyenwang tor béti' ning sahibi xu'angchi ependining bayan qilishiche, xitay kommunist partiyisi 4 ‏- iyun weqelirini ashkarilaydighan 'tyenwang" tor bétini basturushni 2000 ‏- yili bashlighan idi. Emdi yéqinda, kommunist xitay hökümiti oxshimighan pikirlerni basturush jehette eng qattiq basturghini yenila 'tyenwang tor béti' bolup qaldi.

Amérikining 2002 ‏- yilliq kishilik hoquq doklatida 'xitay hökümiti xelqning diniy étiqat erkinliki, az sanliq milletler siyasiti, siyasiy mehbuslar siyasiti we intérnét uchurliri qanuni jehetlerde kishilik hoquqni éghir derijide depsende qildi' dep bayan qilin'ghan idi. Eyni waqitta shu doklatta meshur Uyghur karxanichi rabiye qadir bilen tyenwang tor bétining sahibi xu'ang chi ependining betnam bilen jazallan'ghanliqi tipik misal qilip tilgha élin'ghan idi.

Bu qétim xitay hökümiti menggülük taqiwetkenlikini élan qilghan 'tyenwang tor béti' ning sahibi xu'angchi ependi heqqidiki uchur arxiplirigha asaslan'ghanda, xu'ang chi ependi 1998 ‏- yili tyenwang namliq adem izdesh tor ponkiti qurghan, bir yildin kéyin 1989 ‏- yilidiki 4 ‏- iyun weqesini ashkarilaydighan tyenwang tor ponkiti qurup, xelq ichidiki 4 ‏- iyun weqesi toghrisidiki inkaslar we telep we qarshiliq heriketler, bu heriketlerning qandaq netijige érishkenliki toghrisidiki uchurlarni élan qilishqa bashlighan. 2000 ‏- Yili 6 ‏- ayda kommunist saqchiliri xu'angchi ependini sichu'ende qolgha élip, neq jinayet pakitliri bolmighan ehwal astida 5 yilliq qama jazasigha höküm qilin'ghan. Xu'ang chi ependi qamaq mudditi toshup 2005 ‏- yili türmidin chiqqandin kéyin, 'tyenwang kishilik hoquq teshkilati' qurghan. 2007 ‏- Yili 6 ‏- ayda, xu'ang chi ependi amérikida 'tyenwang kishilik hoquq merkizi' dégen bir teshkilatni qanun boyiche tizimgha aldurghan.

Xu'ang chi: xitay hökümitining intérnét muhasirisini buzup tashlashqa bizning qabiliyitimiz tamamen yétidu

‏-‏-‏- Tyenwang to bétining menggülük taqalghanliqi hazir bizge melum boldi,‏ deydu xu'angchi ependi,‏-‏-‏- xitay hökümitining intérnét muhasirisini buzup tashlashqa bizning qabiliyitimiz tamamen yétidu. U terep qarangghu bolsa, dunyaning yene bir teripide yoruqluq bar. Biz bir nechche kün ichidila bundaq tor bétidin yene birni wujutqa chiqiralaymiz. Emma hazirqi dewr qanun dewri, qanunluq dewa qilish üchün qolda neq pakit bolushi kérek. Gerche bu tor bétining kommunist partiye teripidin basturulghanliqi shek-shübhisiz bolsimu, emma qandaq basturghanliqning neq pakitlirini sotta körsitish kérek. ‏-‏-‏- Xu'ang chi ependining éytishiche, ular hazir pakitlarni éniqlawatidu.

Kommunist hökümiti xelqning pulini xelqni basturush üchün ayimay serp qilidu

Kishilik hoquq pa'aliyetchisi lyunyenchünning bayan qilishiche, xitay kommunist partiyisining 17 ‏- qurultiyi échilishqa az qaldi, olimpik musabiqisining bashlinidighan waqtimu yéqinlawatidu, kommunisit xitay hökümiti her yili öktebir éyidin burun bir qétim chong basturidighan mewsümmu kéliwatidu. Hazir 'tyenwang tor béti' ning basturulghanliqi bundaq bir chong basturushning aldinqi shepisi.

Xitay hökümiti hazir, héch bolmighanda 'tyenwang tor béti' dek kishilik hoquq awazlirini eng ajiz haletke chüshürüshning charisini qiliwatidu. Kommunist hökümiti xelqning pulini xelqni basturush üchün ayimay serp qilidu. Oxshimighan pikirdiki kishilerni héchnéme qilalmisa, saqchi qoyup qanunsiz nezerbend astigha alidu, hökümet bundaq ularni pulgha sétiwélip, terbiyilep yétishtürüp chiqalaydu.

Uyghurche tor betliridimu hökümet hazir oxshimighan pikirlerni qopalliq bilen chekleydu

Hazir Uyghurche tor betlirige qaraydighan bolsaqmu, uningda oxshimighan köz qarashlarni qopalliq bilen chekleydighan hadisiler köp. Uyghur tor betliride 'bu tor bétige kirishke ruxset qilinmidi', 'bu maqalini chaplash men'i qilindi' dégendek oxshimighan pikirlerni uchuq-ashkara chekleydighan exlaqsizliq -qanunsizliq hadisiliri köp uchraydu.

Hetta torgha kiridighan kishilerning hemmisi kimliki tekshürüp, saqchilar teripidin tizimgha élinidu. Shundaqla hazir köpinche ademning chet'eldiki tughqanliri bilen xet yaki téléfon alaqisi üzüp tashliniwatidu.(Weli)