Хитай коммунист партийисиниң 17 ‏- қурултейидин бурунқи аламәтләр(4)

• Мухбиримиз вәлиниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Ху җинтав, вен җябав вә зең чиңхоңлар 3 - айниң 16 - күнидики, хитай мәмликәтлик хәлиқ қурултийиниң йепилиш мурасимида. AFP Photo

Хитайда, коммунист партийиниң 17 ‏- қурултейи ечилиштин бурун елип бериливатқан сиясий көз қариши коммунист партийә билән охшаш болмиған дөләт пуқралирини қаттиқ бастуруш һәрикити җәрянида, пишқәдәм коммунистлардин 170 киши ху җинтавға хәт йезиш арқилиқ, очуқ-ашкара һалда мавзедуңни һемайә қилип, дең шавпиңни тәнқидлиди. Бу һазир ху җинтав дуч келиватқан йәнә бир қейин мәсилә.

8 ‏- Йеқинда 170 кишиниң ху җинтавға хәт йезип дең шавпиңға қарши тәнқид ачқанлиқи

'Америка авази'ниң баян қилишичә, хитай коммунист партийисиниң 17 ‏- қурултейи ечилиш вақти йеқинлишиватқан мушу пәйттә, партийә мәркизи комитет органлирида, йәрлик тармақларда арамға чиққан әмәлдарлар, мәркизи партийә мәктипи вә бәзи алий мәктәпләрдики профессорлардин 170 киши бирликтә ху җинтавға 24 миң хәтлик тәпсилий тәклип язған. Бейҗиң университетиниң сиясәт тәтқиқатчиси җаң зухуа әпәндиниң чүшәндүрүши буйичә ейтқанда, бу қетим ху җинтавға хәт язған кона солчилар дең шавпиңни 'капитализм йолиға маңған һоқуқдар' дәп келиватқанлар иди. Улар бу қетим йәнә дең шавпиңни маркисизм -мавзедуң идийисини өзгәртип, хитай коммунист партийисини, һәтта капиталистларму әза болуп кирәләйдиған 'омумхәлиқ партийиси' гә өзгәртивәтти; дең шавпиңниң ғайисидики капитализмни җаң земин әмәлгә ашурди, дәп оттуриға чиққан.

Бейҗиң университетидики иқтисадшунас профессор ша йеляңниң тәһлил қилишичә, ху җинтавға хәт язған коммунист солчилири бу қетим ечилидиған 17 ‏- қурултай арқилиқ 'мавзедуң дәври'дики 'пиланлиқ игилик' кә қайтишни тәшәббус қилған. Улар коммунист партийә ичидики һазирқи хиянәтчилик- чириклишишни дең шавпиң нәзирийиси кәлтүрүп чиқарди дәп қариған.

Бу мутәхәссисләрниң қаришичә, ху җинтав 6 ‏- айниң 25 ‏- күни қилған сөзидә, буниңдин кейин 'пән-илимни тәрәққи қилдуруш' шуарини асасий орунға қоюшни тәкитләш арқилиқ, буниңдин бурунқи 'иқитисадни тәрәққи қилдуруш' шуари асасий орунға қоюлған йөнилишини өзгәртидиғанлиқини ипадилигән иди. Әмди ху җинтав мавзедуңни яқлайдиған тәрәптә турамду яки дең шавпиңни яқлайдиған тәрәптә турамду? хитай коммунист партийиси иккигә парчилинамду яки ху җинтав уни бирликкә кәлтүрәмду? ху җинтав һазир растини ейтмиса болмайдиған вақит болуп қалди.

9 ‏- Мавзедуң дәвридики 'оңчи'ларға қарши туруш һәрикити һәққидики тәтқиқатларниң әвҗ еливатқанлиғи

Ху җинтав һазир дуч келиватқан йәнә бир қейин мәсилә шуки, гәрчә һазир коммунист хитай һөкүмитиниң учур вастилириға болған контроллуқи наһайити қаттиқ болсиму, әмма дөләт ичи вә сиртидики зиялийлар қаттиқ бесимға қаримай, йәнила мавзедуң дәвридики 'оңчи'ларға қарши туруш һәрикити һәққидики тәтқиқатларни кәң даиридә йолға қоюп, мавзедуңниң хәлққә салған зулумлирини паш қиливатиду.

'Көзитиш журнили'ниң баш муһәррири чен куйде әпәндиниң баян қилишичә, мавзедуң дәвридә 'оңчи' дегән җинайи нам җазаланған кишиләр немә иш қилғанлиқидин әмәс, бәлки риал әһвални растчиллиқ билән инкас қилғанлиқидин җазаланған кишиләр. Униң баян қилишичә, зиялийлар әркин пикир баян қилишни арзу қилиду, бу уларниң ортақ бәлгиси иди. Әйни вақитта хитайда 5 милйон зиялий бар дейиләтти. Һөкүмәтниң санлиқ мәлуматиға қариғанда, 'оңчи' дәп бекитилгән кишиләрниң сани 550 миң. Әмма бу санға йеза- базар дәриҗилик орунлардики зиялийлар киргүзүлмигән. Уни қошқанда 10 милйондин ашиду.

Харвард университетиниң али тәтқиқатчиси го лоҗи әпәндиниң баян қилишичә, 'партийигә, сотсиялизмға қарши туруш җинайити' дегән җинайи намму 1957 ‏- йилидики оңчиларға қарши туруш һәрикитидин башлап оттуриға чиққан. Коммунист солчилири һазирму бу җинайи намни қоллиниватиду.

Америкидики принстон университетиниң профессори, 21 ‏- әср фонд җәмийитиниң рәиси пери линк әпәндиниң тәһлил қилишичә, хитайда 1950 ‏- йилларниң бешида кәйни -кәйнидин елип берилған йәр ислаһати, әксийәтчиләрни бесиқтуруш, әксилинқилабчиларни тазилаш дегән һәрикәтләр, гәрчә наһайити қәбиһ усул билән елип берилған болсиму, учағда кишиләр қандақ азапқа учриғанлиқини биркимгә сөзләп берәләйтти.

Дәрдини башқиларға ейтип бериш арқилиқ болсиму, сиқинҗидин халий болалайтти. Әмма 1957 ‏- йилидин кейин, өзиниң көңлидики арзу- истәкләрни растчиллиқ билән ипадиләш мумкин болмайдиған бир ишқа айланди. Шуниңдин кейин кишиләр ялған сөзләшкә мәҗбур болди. Хитай җәмийитидә, ялған сөзләш, ялған мал ишләпчиқириш, ялған дора ясаш дегәндәк хилму ‏-хил ялғанчилиқ мавзедуңниң оңчиларға қарши туруш һәрикитидин кейин пәйда болған һадисә. (Вәли)