Xitay kommunist partiyisining 17 ‏- qurultéyidin burunqi alametler(4)

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xu jintaw, wén jyabaw we zéng chingxonglar 3 - ayning 16 - künidiki, xitay memliketlik xeliq qurultiyining yépilish murasimida. AFP Photo

Xitayda, kommunist partiyining 17 ‏- qurultéyi échilishtin burun élip bériliwatqan siyasiy köz qarishi kommunist partiye bilen oxshash bolmighan dölet puqralirini qattiq basturush herikiti jeryanida, pishqedem kommunistlardin 170 kishi xu jintawgha xet yézish arqiliq, ochuq-ashkara halda mawzédungni hémaye qilip, déng shawpingni tenqidlidi. Bu hazir xu jintaw duch kéliwatqan yene bir qéyin mesile.

8 ‏- Yéqinda 170 kishining xu jintawgha xet yézip déng shawpinggha qarshi tenqid achqanliqi

'Amérika awazi'ning bayan qilishiche, xitay kommunist partiyisining 17 ‏- qurultéyi échilish waqti yéqinlishiwatqan mushu peytte, partiye merkizi komitét organlirida, yerlik tarmaqlarda aramgha chiqqan emeldarlar, merkizi partiye mektipi we bezi aliy mekteplerdiki proféssorlardin 170 kishi birlikte xu jintawgha 24 ming xetlik tepsiliy teklip yazghan. Béyjing uniwérsitétining siyaset tetqiqatchisi jang zuxu'a ependining chüshendürüshi buyiche éytqanda, bu qétim xu jintawgha xet yazghan kona solchilar déng shawpingni 'kapitalizm yoligha mangghan hoquqdar' dep kéliwatqanlar idi. Ular bu qétim yene déng shawpingni markisizm -mawzédung idiyisini özgertip, xitay kommunist partiyisini, hetta kapitalistlarmu eza bolup kireleydighan 'omumxeliq partiyisi' ge özgertiwetti؛ déng shawpingning ghayisidiki kapitalizmni jang zémin emelge ashurdi, dep otturigha chiqqan.

Béyjing uniwérsitétidiki iqtisadshunas proféssor sha yélyangning tehlil qilishiche, xu jintawgha xet yazghan kommunist solchiliri bu qétim échilidighan 17 ‏- qurultay arqiliq 'mawzédung dewri'diki 'pilanliq igilik' ke qaytishni teshebbus qilghan. Ular kommunist partiye ichidiki hazirqi xiyanetchilik- chiriklishishni déng shawping neziriyisi keltürüp chiqardi dep qarighan.

Bu mutexessislerning qarishiche, xu jintaw 6 ‏- ayning 25 ‏- küni qilghan sözide, buningdin kéyin 'pen-ilimni tereqqi qildurush' shu'arini asasiy orun'gha qoyushni tekitlesh arqiliq, buningdin burunqi 'iqitisadni tereqqi qildurush' shu'ari asasiy orun'gha qoyulghan yönilishini özgertidighanliqini ipadiligen idi. Emdi xu jintaw mawzédungni yaqlaydighan terepte turamdu yaki déng shawpingni yaqlaydighan terepte turamdu? xitay kommunist partiyisi ikkige parchilinamdu yaki xu jintaw uni birlikke keltüremdu? xu jintaw hazir rastini éytmisa bolmaydighan waqit bolup qaldi.

9 ‏- Mawzédung dewridiki 'ongchi'largha qarshi turush herikiti heqqidiki tetqiqatlarning ewj éliwatqanlighi

Xu jintaw hazir duch kéliwatqan yene bir qéyin mesile shuki, gerche hazir kommunist xitay hökümitining uchur wastilirigha bolghan kontrolluqi nahayiti qattiq bolsimu, emma dölet ichi we sirtidiki ziyaliylar qattiq bésimgha qarimay, yenila mawzédung dewridiki 'ongchi'largha qarshi turush herikiti heqqidiki tetqiqatlarni keng da'iride yolgha qoyup, mawzédungning xelqqe salghan zulumlirini pash qiliwatidu.

'Közitish zhurnili'ning bash muherriri chén kuydé ependining bayan qilishiche, mawzédung dewride 'ongchi' dégen jinayi nam jazalan'ghan kishiler néme ish qilghanliqidin emes, belki ri'al ehwalni rastchilliq bilen inkas qilghanliqidin jazalan'ghan kishiler. Uning bayan qilishiche, ziyaliylar erkin pikir bayan qilishni arzu qilidu, bu ularning ortaq belgisi idi. Eyni waqitta xitayda 5 milyon ziyaliy bar déyiletti. Hökümetning sanliq melumatigha qarighanda, 'ongchi' dep békitilgen kishilerning sani 550 ming. Emma bu san'gha yéza- bazar derijilik orunlardiki ziyaliylar kirgüzülmigen. Uni qoshqanda 10 milyondin ashidu.

Xarward uniwérsitétining ali tetqiqatchisi go loji ependining bayan qilishiche, 'partiyige, sotsiyalizmgha qarshi turush jinayiti' dégen jinayi nammu 1957 ‏- yilidiki ongchilargha qarshi turush herikitidin bashlap otturigha chiqqan. Kommunist solchiliri hazirmu bu jinayi namni qolliniwatidu.

Amérikidiki prinston uniwérsitétining proféssori, 21 ‏- esr fond jem'iyitining re'isi péri link ependining tehlil qilishiche, xitayda 1950 ‏- yillarning béshida keyni -keynidin élip bérilghan yer islahati, eksiyetchilerni bésiqturush, eksil'inqilabchilarni tazilash dégen heriketler, gerche nahayiti qebih usul bilen élip bérilghan bolsimu, uchaghda kishiler qandaq azapqa uchrighanliqini birkimge sözlep béreleytti.

Derdini bashqilargha éytip bérish arqiliq bolsimu, siqinjidin xaliy bolalaytti. Emma 1957 ‏- yilidin kéyin, özining könglidiki arzu- isteklerni rastchilliq bilen ipadilesh mumkin bolmaydighan bir ishqa aylandi. Shuningdin kéyin kishiler yalghan sözleshke mejbur boldi. Xitay jem'iyitide, yalghan sözlesh, yalghan mal ishlepchiqirish, yalghan dora yasash dégendek xilmu ‏-xil yalghanchiliq mawzédungning ongchilargha qarshi turush herikitidin kéyin peyda bolghan hadise. (Weli)