Töt dölettiki saylam heqqide sélishturma mulahize

• Muxbirimiz welining bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Amérikida hazir birinchi basquchluq prézidént saylimi dawamlishiwatidu. Teywendimu prézidént saylimi dawamlishiwatidu. Rusiyidiki prézidént saylimi 3 ‏ - ayning 2 ‏ - küni ayaghlashti. Xitayda bolsa hazir ikki chong yighin' échiliwatidu, uningda saylam bolidighanliqini hökümet alliqachan jakarlidi. Amérikida turuwatqan siyasiy mulahizichi, erkin asiya radi'osining obzorchisi chén kuydé ependi ziyaritimizni qobul qilip, amérika, rusiye, teywen we xitaydin ibaret bu töt dölettiki saylam pa'aliyiti heqqide mulahize élan qildi.

Amérikida saylam tüzümi piship yétilgen

Chén kuydé ependining qarishiche, amérikidiki saylam piship yétilgen démokratik tüzüm shara'itidiki saylam؛ teywendiki saylam piship yétilishke qarap ilgirilewatqan saylam tüzümi shara'itidiki saylam؛ rusiyidiki saylam asasen tüzüm bolup shekillen'gen, emma téxi piship yétilmigen tüzüm shara'itidiki saylam. Xitaydiki ikki chong yighin bolsa, gerche 'saylam' dep atalghan shekil bolsimu, emma emeliyettiki saylam mezmuni bolmighan ikki chong yighin.

Chén kuydé ependining bayan qilishiche, amérikida döletning prézidéntini xelq özi saylap chiqiwatqili ikki yüz yil boldi. Amérikida démokratik saylam tüzümi piship yétilgen. Bu yilqi saylam nahayiti daghdughiliq boluwatidu. Bu qétimqi saylamda amérika prézidéntliqigha qara tenliklerdin saylinip chiqishimu mumkin, ayallardin saylinip chiqishimu mumkin, mormon dini murtliridin saylinip chiqilishimu mumkin. Hazir namzatlarning riqabiti nahayiti jiddiy. Saylighuchilarningmu qizghinliqi nahayiti yuqiri. Mining qarishimche, ‏ - ‏ deydu chén kuydé ependi, ‏ - ‏ bu nahayiti piship yétilgen démokratik saylam.

Teywende saylam tüzümi piship yétiliwatidu

Chén kuydé ependining qarishiche, teywendiki saylam tüzümi piship yétilishke qarap ilgirilewatqan basquchta turuwatidu. Teywende hazir ikki partiyilik tüzüm shekillinip boldi. Teywendiki minjindang partiyisi bilen gomindang partiyisining namzatliri saylighuchilargha yéqinlishishqa, saylighuchilarning rayigha béqinishqa yüzlendi.

Teywende hazir burunqidek 'yéshillar', 'kökler' dep atilidighan ikki xil siyasiy pikir éqimi buyiche yaki milliy terkip buyiche siyasiy sep tüzüp qattiq élishidighan halet süslashti. Közetkinimizde, gerche teywende hazirmu döletning qanun séstimisi siyasiy mesililerge arilishiwalidighan bezi illetler bolsimu, emma omumiy jehettin zamaniwiy saylam tüzümi piship yétiliwatidu.

Rusiyidiki saylam ehwali sel murekkep, emma yenila démokratik tüzüm katigoriyisige kiridu

Chén kuydé ependining qarishiche, rusiyining prézidént saylimi 3 ‏ - ayning 2 ‏ - küni ayaghlashti. Yéngidin saylap chiqilghan prézidént burunqi prézidéntni bash ministirliqqa teyinleydighanliqinimu élan qildi. Közetkinimizde, rusiyining saylam ehwali sel murekkep. Saylamgha sün'iylik, hoquqwazliq ariliship qalghan, saylam jeryanida xelqning pikir - uchur erkinliki melum derijide boghulghan.

Gerche heqiqiy démokratik saylam ölchimige yétishide az - tola noqsan bolsimu. Emma rusiyidiki prézidént saylimi yenila xelq'araliq qa'ide - tüzüm katigoriyisige kiridu. U yenila démokratik saylam. Rusiyide démokratik qanun séstimisi deslepki qedemde shekillinip boldi. Shunglashqa, xuddi putindek zomigerlik qilalishi mumkin bolghan kishimu, bu qétim qanundin chetnep, öz béshimchiliq bilen özini dawamliq prézidént qilishqa jür'et qilalmidi. Démek, bu qétimqi saylamda rusiyide tiklen'gen démokratik tüzüm yenila rol oynidi.

Xitaydiki ikki chong yighinda élip bérilghanni démokratik saylam dégili bolmaydu

Chén kuydé ependining qarishiche, xitayda yuqiridiki üch döletke oxshash prézidént saylimi yolgha qoyulmay, belki ikki chong yighin' échiliwatidu. Bu ikki chong yighindiki saylamni démokratik saylam déyishke bolmaydu. Uningda 'saylam' dep atilidighan shekil bolsimu, emma u démokratik saylam emes, peqet yuqiridin töwen'giche pütünley kommunist partiye merkizi komitéti, her derijilik partkom sékritarliri belgilep chiqqan 'wekiller' aldin belgilen'gen, pilanlan'ghan 'rehberni saylap chiqishtin ibaret. Bu emeliyette saylam mezmuni bolmighan ikki chong yighin. Mana bu xitaydiki 'saylam' bilen yuqirida éytilghan üch dölettiki saylamning xaraktér jehettin tüp nigizidin perq qilidighan yéri. Shundaqla xitay bilen dunyaning otturisidiki eng chong perq.

Chén kuydé ependining qarishiche, xitayda échiliwatqan ikki chong yighindiki saylam pa'aliyiti yuqirida tilghan élin'ghan üch dölettiki saylam pa'aliyiti aldida bekla chénip qaldi. Bu perqni kommunist xitay baywechchiliri dawamliq yushurup kételishi mumkin emes. Toghrisini éytqanda, xitay téxi démokratiyige qedem qoyghini yoq. (Weli)