Uyghurlarda eydiz apetke aylanmaqta

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Eydizning insaniyetke kelgen dunya xaraktérlik apet ikenliki hemmige melum bolsimu ,shundaqla eydizning Uyghurlardiki eng chong ijtima'iy mesilige aylan'ghanliqimu köp yéqinqi yillardin béri köp qétim tekitlinip kéliwatidu. Emma hazirgha qeder Uyghurlar üchün eydizning tarqilish emeliy ehwalidin xewerdar bolalaydighan ,eydiz bilimlirini ögen'güdek üchür menbesi az.

Nöwette Uyghurlarhazir eydizge qarshi turushta birdinbir yol -aldini élish. Aldini élishtiki birdinbir yol -- ularni kemsitmeslik. Kemsitmesliktiki birdinbir yol -- eydiz heqqide toghra chüshenche hasil qilish. Lékin"eydiz heqqide toghra chüshenche hasil qilish" ta, Uyghurche teshwiqat matériyalliri we munasiwetlik uchur menbeliri kem boliwatidu. Hökümet hemde munasiwetlik tarmaqlar élan qilghanbezi eydiz bilimliri we uchurliridimu nuqsanlar az emes. Shu sewebdin biz anglighuchilirimizni Uyghur élidiki eydiz yeni HIV din yuqumlinish ehwaligha da'ir igiligen bir qeder ishenchilik dep qaralghan uchurlirimizimiz bilen temin étishni toghra taptuq.

San - séfirlar eydizning heqiqeten éghir mesilige aylan'ghanliqini körsetmekte

Uyghur élidiki shinjang qizil krést jem'iyiti teripidin eydiz tarqilish ehwali heqqide 2006 - yili 3 - ayda élan qilghan eng yéngi istatistikiliq ehwali töwendikiche:

Uyghur'élida 1995 - yili tunji HIV din yuqumlan'ghuchi bayqalghan. 2006 - Yili 3 - ayghiche, pütün aptonom rayon boyiche HIV din yuqumlan'ghanlarning sani 14235 neper, buning ichide eydiz bimari 437 neper, ölüp ketkini 91 neper. Pütünxitayning 10% ni igileydu. Xitayda yünnen,xénen we gu'angshidin qalsila, Uyghur rayoni 4 orunda turidu. Yuqumlan'ghuchilar 15 wilayet,oblast ,sheherning 82 nahiye rayonigha tarqalghan. Mölcherlinishiche,emeliy yuqumlan'ghanlarning sani 60000 din éship kétidu.

2005 - Yilining axirida, xitayning élan qilishiche Uyghur aptonum rayonning nopusi texminen 20 milyon, nopusqa nisbetleshtürgende yuqumlan'ghanlarning sani xitay boyichimu aldinqi qatarda turidu. Tarqilish sür'iti jehettimu aldinqi qatarda. Aptonom rayonimizdiki HIV din yuqumlan'ghuchilar asasen ili qazaq aptonom oblasti we ürümchi shehirige merkezleshken,yuqumlan'ghuchilar sani ayrim-ayrim halda 5886 neper we 5519 neper, pütün aptonom rayondiki yuqumlan'ghuchilarning 80.1%Ni igileydu. Bashqa wilayet,oblast,sheherlerning yuqum ehwalimu örlewatidu. Yuqum ehwali bir qeder éghir jaylar'asasliq töwendikiche (HIV din yuqumlan'ghuchilar sani):

Aqsu wilayiti 813 neper؛ qeshqer wilayiti 592 neper؛ sanji oblasti 253 neper؛ bayn'ghulin oblasti 205 neper؛ turpan wilayiti 171 neper؛ xoten wilayiti 128 neper؛ qumul wilayiti 96 neper؛ qaramay shehiri 80 neper.

Uyghur élidiki eydizning asasliq yuqush yoli shpirisni ortaq ishlitip zeherlik chékimlik chékish bolup, omumiy yuqumlan'ghuchilarning 84.2% Ni igileydu.

Jinsi munasiwet arqiliq we namelum seweblerdin yuqumlinishning nisbiti örlewatidu, nisbiti ayrim-ayrim halda 11.03% We 19.25%. Ayal yuqumlan'ghuchilarning sani shiddet bilen örlimekte, omumiy sanning 17.1%Ni igileydu.

2005 - Yili 7 - ayghiche, hamildar ayallarning arisidiki HIV din yuqumlan'ghuchilarning sani 272 ge yetti, 2005 - yili anidin yuqumlan'ghan balilar 15 neper. Yuqumlan'ghuchilar ichide az sanliq milletning nisbiti 92%, Uyghurlar 88% ni igileydu.

Shinxu'a agéntliqining xewéridiki sanlar

Shinxu'a torining 3 - ayning 8 - kündiki xewiride körsitilishige qarighanda "Uyghur élide eydiz bayqighandin ta hazirghiche bolghan 8yil jeryanida eydiz késilige giriptar bolghan ademler sani téz sür'ette ashmaqta .Kölimi 5 rayon 69 nahiyige yetken , tereqqiy qilish , yamrash sür'iti memliket boyiche birinchi orunda turmaqta , bular arisida , ghulja , ürümchi , qeshqer qatarliq rayonlarda ehwal nahayiti éghir . 90%Din yuqiri eydiz késili bimarliri 20 yashtin 40 yashqiche bolghan yashlar bolup , yash dewri barghansiri kichiklimekte . Xitay memliketlik siyasiy kéngesh wekili qeyserjan shinxu'a axbarati muxbirning ziyaritini qobul qilghinida ," eydiz shinjangni ghemde qoyghan chong ish bolup qaldi" dégen. U yene , jem'iyet , amma eydiz késilige giriptar bolghuchilarni kemsitmeslikini , ulargha köyünüshini , ularning amal bar téz eslige kélishige hemdemde bolushini tewsiye qilghan .

Eng yéngi sitatiskigha asaslan'ghanda , ghuljidiki eydiz késilige giriptar bolghuchilarning sani 3900 ge yetken , yuqumlan'ghuchilarning nisbiti memlikitimizde 1 orunda turidiken . Qeyserjan yene chüshendürüp , eydiz bimarlirining sanining köpiyishidiki sewep , dawalash wastiliri , esliheliri yétishmeslik , mebleghdiki kemchillik hem saqliqni saqlash xadimlirining mexsus terbiyisining kemchil ikenlikini dégen .

Eydiz Uyghurlarda ghulghula qozghimaqta

Eydizning téximu yamrap kétishining alidni élish we eydiz bilimlirini öginish her bir insanning mes'uliyiti! Uyghurlar arisida eydiz heqqide mulahiziler her xil tor betlerningmu bash mulahize témilirigha aylan'ghan , pikir bayan qilghuchilar asasen Uyghurlarda eydizning shiddet bilen tarqilishini exlaqiy- pezilet éngining suslishishi, étiqadning ajizlishishi, mihir - muhebbetning yoqilish girdabigha bérip qilishi qatarliq amillar bilen baghlap mulahize qilishmaqta.

Beziler Uyghurlarda eng chong ijtimayi mesilige aylan'ghan eydiz bizni teshwish ilkige ilwaldi. Dep endishisini bildürse yene beziler , eydizning aldini élishning texirsiz bir mesile ikenlikini tekitlep:

"Eydiz nimidin yuqidu ? jinsi munasiwet qilsanglar qapchuq taqanglar . Saqal alghanda tighni ayrim ishlitnglar . Doxturxanda ukul urghanda yingninni almashturush kirek . Mushu uch ishta diqqet qilsanglar eydiz yuqmaydu dégen'ge oxshash aldini élish teshwiqatliri bilenla alliburun apetke aylinip hetta a'ililergiche yuqup kiriwatqan eydizni kontorul qilish Uyghur élining ré'alni weziyitige mas kelmey qaldi. Bizde ghayer zor sur'et bilen ilgirlep hemme milletning . Bishigha ötiwalghan san sifir nimishqa kundin kun'ge örlep kitiwirdu? bizde exlaq buzulghandin kiyn mushu haletke chushup qalduqmu ? saqal mashiniliri . Ukul yingniliri almashturp ishlitilmeywatamdu? zadi nime sewep likin ichnshiliq yiri hichkimning bu ishlar bilen kari yoq .Bizde hazir top top ademler öliwatidu , top top adem ulumni kutup azap ichide rohi berbatliqqa qarap yuzlinip öylride hemme nersidin ömit özup yashawatidu . Likin kéchilik bezmixanilar qawaqxanilar toxtap qalghini yoq bizning hazir eng ching tutidighinmiz eydiz teshwiqatini qilish .A'illergiche uning aldini'ilish toghursida janliq chushendurush." Dégendek pikirlerni bergen.

Cheklik tedbirning ünümimu cheklik

Uyghurlardin igilishimizge qarighanda nöwette Uyghur élida eydizning aldini élish xizmiti peqetla teshwiqat bilen cheklenmekte. Uning üstige Uyghur tilidiki teshwiqat matériyalliri yoq bolghandimu peqet sawatliqlar üchünla teyyarlan'ghan wareqchilerdinla ibaret . Shunga bu xil teshwiqatning ünümini bir nime démek tes iken. (Gülchéhre)