May bayrimi, xitayda emgekchilerge heqiqiy bayrammu?

• Muxbirimiz gülchehrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Dunyadiki xitay bashliq bir qanche kommunist döletler 1 - may künini "xelq'ara emgekchiler bayrimi" békitken. Xitayda 1- may emgekchiler bayrimi hemde 1- öktebir xitayning dölet bayrimi mezgilide memliket buyiche barliq ishchi- xizmetchiler bir heptilik dem élishqa qoyup bérilidu.

Xitayda bu ikki hepte sayahetchilikning altun heptiliki depmu atilip kelmekte. Xitay tor betliridiki tordashlarning mulahiziliridin melum bolushiche, gerche bu qétimliq emgekchiler bayrimi mezgilide xitayda sayahetke chiqidighanlar sani pewqul'adde köpiyiwatqan bolsimu,xitayda emgekchilerning ornining töwenliki,iqtisadiy qiyinchiliq hemde bezi karxanilardiki qatmal ish tüzülmisi qatarliqlar sewebler tüpeyli, emgekchi xelq özining bayrimidimu yenila nachar shara'itta japa chekmekte iken. Shunga beziler ataqtiki emgekchiler bayrimitoghrisida " xitaydiki emgekchi xelqning bayrimi yoq " dep mulahize qilishmaqta.

"Emgekchiler hemmidin shereplik"

1 - May emgekchiler bayrimi gerche amérika ishchilirining naraziliq namayish sewebidin meydan'gha kelgen bolsimu, lékin 2 ‏- intérnatsi'unal teripidin belgilinip asasen kommunist we solchi döletlerning bayrimi bolup shekillen'gen. Bu bayram mezgilide xitay teshwiqatlirida " emgekchiler hemmidin shereplik", " emgek dunyani yaratqan"," emgekchi xelq ammisidin hal soraymiz", " insanni emgek yaratqan" dégendek emgekni, emgekchilerni küyleydighan sho'arlarni körimiz.

Gerche xelqara emgekchiler bayrimida xitayda emgekchilerning alahide étibargha élinidighanliqidek tuyghu bersimu, emma xitayda emgekchilerning heqiqiy orni yenila töwen.

Xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatlirining xitayning kishilik hoquq ehwali heqqidiki doklatliridimu, xitayda emgekchilerning heq- hoquqining depsendichilikke uchrash ehwalining éghirliqi bolupmu, emgekchilerni artuq ishlitish, mejburiy ishlitish, qoramigha yetmigen balilarni ishlitish, ayal ishchilarni xarlash, sétish qatarliq mesililerning éghirlishiwatqanliqi ispatlinip kelmekte.

Démek, xitaydiki emgekchilerning heqiqiy orni intayin töwen bolmaqta iken. Xitay xewer tor betliride élan qilinishiche, xitayda 1 - may altun heptiliki dem élish yolgha qoyulghandin buyan yeni2000 - yilidin buyan sayahetchiler sani bir milyard 630 milyon'gha yetken. Bu qétimliq emgekchiler bayrimi bashlinishi bilenmu xitaydiki sayahetchiler shiddet bilen örlimekte iken.

Emma, emgekchiler bayrimida dem élishqa tégishlik her kesplerde japa chékiwatqan xitay emgekchiliri bolsa, altun heptiliktiki mushu sayahetchiler dolqunigha xizmet qilish, sayahetchilerge mulazimet qilish bilen aldirash iken.

Yeni, sayahetchilerni toshuydighan qatnash wastiliri, sayahetchilerni yimek ‏- ichmek bilen teminleydighan mulazimet orunliri, ular köngül achidighan orunlar, közdin kechüridighan güzel menzirilik jaylar, hetta ularning qaldurup ketken paskina exletlirini tazilap muhitni qoghdaydighan, amanliqni, jem'iyet tertipini qoghdaydighan sahelerning hemmiside yenila emgekchi xelq dem almay dawamliq xizmet qilishqa hetta adettikidin artuq hem japaliq xizmet qilishqa mejbur bolmaqta iken. Biraq ularning bu bedilige alghan ma'ashi adettikidin yuqiri hésablanmaydiken.

Emgekchiler öz bayrimidimu ün tinsiz emgek qilmaqta

Xitay mulahize tor betliride, xitaydiki emgekchi xelqning öz bayrimidiki ehwalining, emgekchilerning xitaydiki del emeliy ornining körünüshi ikenliki heqqide türlük mulahiziler yuqiri dolqunni hasil qilghan bolup, " emgekchiler bayrimida emgekchiler ün tinsiz bedel tölimekte" xitayda emgekchiler ", "altun heptilik kim üchün bayram", "junggoda yene kim emgekchi bolushni xalaydu" dégen témilarda mulahiziler élip bérilghan.

Bu élip bérilghan mulahizilerde, xitay hökümitining emgekchilerge qaratqan siyasiti, emgekchilerning ornigha ehmiyetsiz qarawatqanliqi, ularning heq hoquqlirining kapaletlenmey kéliwatqanliqi tenqidlen'gen bolup, beziler " emgekchiler bayrimida sayahet qiliwatqan adem déngizi ichidikilerning qanchisi emgekchilerdu? " dégendek so'allarni qoysa, yene beziler " xitayda emgekchilerge bayram yoq, bayram bolsimu dem alghudek, sayahet qilghudek, köngül achqidek iqtisadqa ige emgekchi kemdin‏- kem" dégendek bayanlar yézilghan.

Shundaqla beziler " xelq'ara emgekchiler altun heptiliki xitayning xelqni pul xejleshke ilhamlandurup sayahettin hem sayahet mulazimitidin téximu köp pul tépishni meqset qilghan heptiliki, oylap körsek bu yerde qurban bériwatqan yeni altun heptilikte köplep ishlewatqanlar yenila emgekchi xelq, bu qandaqmu ularning bayrimi bolsun? bu peqet kommunistlarning shekilwazliqi, bolupmu xitay hökümiti teshwiqat qilip emgekchilerge köngül böluwatqan qiyapetke kiriwalghandin sirt yene,shuningdin paydilinip emgekchilerning küchidin hetta emgek heqqidin menpe'etliniwatidu" déyilgen.

Yene beziler " xitayda her yili ikki altun heptilikte barliq memuriy hökümet orunliridiki kadir, xizmetchiler, shirket ‏- karxanilardiki kattibashlar heptilep dem éliwatqanda, bichare emgekchiler yenila pulni téjep bayram mezgilide artuq ishlep kirim qilip jénini béqishning ghémide. Hetta bezi organlarda 24 sa'et amanliqni qoghdash közetchilikide ishleydighanlarmu bar, emgekchiler bayramdimu yenila shu az sandiki kadir yaki kattibashlarning yaxshi, xatirjem dem élishi üchün qan ter tökmekte."

"Emgekchiler bayrimini dep orunlashturulghan chong ziyapetlerde kadirlar emgekchilerdin hal sorighili kelduq dep chong sözlep qoyup chawaktin kéyin qimmetlik ghizalardin tétip körüshke aldiraydu, bayram shadliqida köp ichip mes bolup qalidu, mana shu chaghda ularning aldigha ghiza élip kéliwatqan, ularning romkilirigha haraq quyuwatqan, mes bolghanlirini yölep, qusuqlirini tazilawatqanlar yenila junggoning emgekchiliri. Ular un tinsiz pidakarliq körsetküchiler " deydu.

"Altun heptilik"namuwapiq orunlashturush

Xitay " nezer " jornilida élan qilin'ghan "emgekchiler bayrimida birinchi septe xizmet qiliwatqan emgekchiler dem alalmaydu dégen maqalide körsitilishiche, altun hepte sayahetchiliki mezgilide her xil ammiwi mulazimet kesiplirige adettin tashqiri bésim élip kélidighan bolghachqa, bu xil kesipler emgekchiler bayrimida adem küchige téximu éhtiyajliq bolidiken. Hetta bezi orunlarda emgekchiler bir künmu dem élishqa qoyup bérilmeydiken.

Maqalining wuxen yoluchilar aptobusida ishleydighan wu famililik bir shopurning sözini neqil keltürüshiche, wu shopur emgekchiler bayrimi küni 12 sa'et ishligen bolup,her qétimliq emgekchiler bayrimi uning üchün hemmidin aldirash bir kün bolidiken. U muxbirgha "méningche bayramda hemmidin yaxshi xatirjem dem alalaydighanlar hökümet orginida ishleydighanlar" dégen.

Sayahet orunliri, muhit tazilash orunliri üchün éytqanda bayramliq dem élish dégen uqum yoq bolup xizmet qilish waqti hem emgek sijilliqi adettiki waqittikidin ikki, üch hesse éghir bolidiken. Wuxen uniwérsitéti iqtisad bashqurush inistitutining proféssori wén jendungning mulahize qilishiche, emgekchiler altun heptiliki sayahetchilik bilen teng iqtisadni ilgiri sürgini bilen emgekchilerning dem élishi hemde ularning turmush rétimini qalaymiqanlashturup bésim élip kelmekte iken.

Emgekchilerning turmushida tengpungsizliq peyda qilipla qalmay, sayahetchilik tengpungsizliqi, istimal tengpungsizliqi, hetta baha tengpungsizliqi hemde mulazimet süpitining töwenlishi, qatnash tosalghusi qatarliq bir qatar jem'iyet tengpungsizliqini keltürüp chiqiridiken.

Shunga xitayda bir qisim jem'iyet hemde iqtisad tetqiqatchiliri xitay hökümitining altun heptilik dem élishni yolgha qoyushining muwapiq emeslikini otturigha qoymaqta iken. Xitaydiki xelq ishliri da'irilirining 2006 - yilidiki ray sinash netijisidin melum bolushiche, xitayda 80% emgekchi xelq altun heptilik dem élishni öz ixtiyarliqi bilen orunlashturushni xalaydiken.

Xitay xéshun tor bétining mu'awin bashqurghuchisi ma shawpingning nezer jornili muxbirigha bildürüshiche, hazirqi xitaydiki altun heptilik dem élish, ottura qatlam kishiliri yeni asasliq sanni teshkil qilidighan emgekchi xelqning éhtiyajini qanduralmaywatqan bolup ular bu bayramliq dem élishning insanperwerlikni chiqish qilghan halda orunlashturulushini ümid qilidiken".

Xitaydiki her qaysi derijilik jem'iyet we emgekchilerni kapaletlendürüsh da'iriliri del mushundaq bayram mezgilide ishchi ‏- emgekchilerning naraziliq erzlirini adettin tashqiri köp tapshuruwalidiken.

Maqalide körsitilishige qarighanda, xitayda 1 - may emgekchiler bayrimida nurghun mulazimet, memuriy organlar, peqet bir qanche xizmetchini közetchilikke qoyup asasen altun heptilik dem élishqa ketkechke,muhim éhtiyajliq bolghan organlarning hemmisi palech haletke chüshüp qalghachqa, xelqning toy qilish resmiyiti ötesh, sotqa erz qilish, öy sétiwélish resmiyetlirini béjirish dégendek jiddi'i ishlirini béjirish we omumiy xaraktérlik mesililerni hel qilish tosqunluqqa uchraydiken.

Shunga omumiy xelqning menpe'etidin qarighanda, xitaydiki bayram mezgilidiki altun heptilik dem élishqa orunlashturush namuwapiq bir dölet tüzülmisi bolmaqta iken.

Bu heqte xitayning xelq wekiller qurultéyidimu altun heptilik dem élishni her aygha bölüp muwapiq orunlashturush kérekliki heqqidimu pikirler bolghan. Emma, xitay hökümiti buninggha özgertish kirgüzmigen. Xitay da'iriliri peqet altun heptilik dem élishta her sahelerning jem'iyet tertipige, bixeter ishlepchiqirishqa kapaletlik qilish tedbirlirini élishini tekitlimekte xalas. (Gülchehre)