Shinjang saqchi-edliye mektipide yüz bergen toqunushning tüp sewebi

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

20-Séntebir küni ürümchi shehirige jaylashqan shinjang edliye saqchi mektipide yüz bergen Uyghur oqughuchilar bilen xitay oqughuchilar arisidiki toqunush xelq'ara metbu'atlarning diqqitini jelp qildi. Gerche, Uyghur aptonom rayoni da'iriliri bu uchurni qamal qilsimu, lékin beribir bu xewer sirtqa tarqilip ketti.

Weqening kélip chiqish sewebining tepsilati hazirche éniq emes, emma xongkongdiki junggo kishilik hoquq we démokratik herikiti uchur merkizining uchurlirigha tayan'ghanda, jédel ikki qiz oqughuchining ashxanida urushup qélishidin peyda bolghan bolup, ikki millettin bolghan mezkur ikki qiz urushup qalghandin kéyin, ularning oghul dostliri kélip ulargha yan basqan hemde ular arisidimu jédel kélip chiqip, axiri bu keng kölemdiki toqunushqa aylan'ghan.

Toqunushtin kéyin, saqchilar bu ikki qizni we ularning dostlirini tutup ketken bolsimu, lékin oghullarni téxiche qoyup bermigen.

Weqe tasadipiy emes

"Shingdaw " gézitining yézishiche, bu toqunushta adem ölüsh weqesi kélip chiqqanliqi bildürülmekte. Lékin, mektep da'iriliri buni inkar qilghan, emma peqet yarilan'ghanlarning doxturxanigha élip kétilgenlikini étirap qilghan shuningdek , Uyghur oqughuchilar bilen xenzu oqughuchilar arisidiki bu toqunushning saqchi ishlitip basturush derijisige yetmigenlikini bildürgen.

Xewerde éytilishiche, toqunush jeryanida ikki tereptin besh yüzdin artuq oqughuchi kaltek, tömür qatarliq her nersilerni ishlitip urushqan bolup, b b s agéntliqi on nechche ademning yarilan'ghanliqi heqqide uchur berdi.

Uyghur aptonom rayonidiki saqchi ofitsérlar we edliye xadimlirini terbiyileydighan birdin bir orun bolup hésablinidighan mezkur mektepte yüz bergen xitay-Uyghur oqughuchiliri arisidiki toqunush tasadipiy hadise emes.

Amérikining florida shtatidiki asiya tetqiqat merkizide ishlewatqan doktor qahar baratning qarishiche, bu weqening sewebi qandaqtur bir ikki ademning jédilidin emes belki, yéqindin buyan Uyghur élide küchiyip kétiwatqan Uyghurlargha qaritilghan bésim siyasiti jümlidin Uyghur tilini mektep, ish orunliridin qisqartish, Uyghurlarning hemmila yerde ikkinchi sortqa aylandurulushi qatarliq ijtima'iy-siyasiy we iqtisadiy tengpungsizliqlargha munasiwetlik Uyghurlar bilen xitaylar arisidiki yoshurun we ashkara ziddiyetlerning partlash derijisige yetkenliki bilen baghlinishliqtur.

Qahar barat: " bozek qilish chékige yetkende qarshiliq kélip chiqidu"

Shinjang saqchi edliye mektipining tor bétidiki melumatlardin qarighanda, bu mektep eslidiki edliye mektipi bilen saqchi mektipining birleshtürülüshi asasida qurulghan bolup, her millettin terkip tapqan mingdin artuq oqughuchi bar iken. Asasliq nisbetni xitaylar ,uningdin qalsa Uyghurlar igiligen. Nöwette, Uyghur aptonom rayonidiki her qaysi aliy mektep we ottura téxnikomlarda oquydighan xitay oqughuchilarning sani Uyghurlargha qarighanda köp bolupla qalmastin, belki oqutquchi we ishchi-xizmetchilerning nisbitimu körünerlik derijide yuqiri.

Doktor qahar baratning tehlil qilishiche, Uyghur oqughuchilar mektep we jem'iyette türlük bésimlargha duch kélidu. Mekteplerde gerche musulman oqughuchilar ashxanisi bilen xitay oqughuchilar ashxaniliri ayrilghan bolsimu, lékin xitay oqughuchilar da'im musulmanche ashxanilargha kélip tamaq yégenliki üchün Uyghur oqughuchilargha tamaq yetmeydighan ishlar yüz bérip turghan. Uning üstige Uyghurlarning turmush örp-adetliri we diniy hem milliy ghorurini depsende qilidighan ishlarmu da'im yüz bérip turmaqta.

Oqutush orunlirida chong kichik toqunushlar we özara naraziliqlar burunmu yüz bergen bolup, 1989-yili shinjang uniwérsitétida xenzular teripidin otturigha chiqirilghan Uyghurlarni kemsitidighan haqaret xaraktérliq sho'arlar Uyghur oqughuchilarning keng kölemde namayish qilishini keltürüp chiqarghan idi.

Qahar barat ependining pikirlirigha asaslan'ghanda, saqchi -edliye mektipide yüz bergen bu toqunush emeliyette eshu 80-90-yillarda qeshqer, aqsu, ürümchi qatarliq jaylarda yüz bergen oqughuchilarning naraziliq heriketlirini öz ichige alghan her xil naraziliqlarning dawami bolup, bu weqe xitay da'irilirining yéqinqi 50 yil ichidiki eng qattiq qol basturush siyasiti yürgüzülüwatqan bir peytke toghra keldi. Qisqisi shara'it Uyghur oqughuchilarni mekteptin heydilish, jazalinip türmilerge tashlinishi, hetta jismaniy zerbige uchrashtin ibaret teqdirni tallashqa mejbur qilip, qollirigha kaltek -toqmaq kötirip heywe qiliwatqan xitay oqughuchilargha qarshi turushqa mejbur qildi. Chünki bozek qilish chékige yetken.

Bu qétimqi ikki millet oqughuchiliri arisida yüz bergen qanliq toqunush musulmanlarning ramizan éyigha toghra keldi, elwette, shuni qisturup ötüsh kérekki, xelq'ara insan hoquqi teshkilatliri we amérikining kishilik hoquq we diniy étiqad erkinlikige munasiwetlik doklatlirida Uyghur aptonom rayonida Uyghur musulmanlirining jümlidin hökümet xadimliri, oqutquchi -oqughuchi we bashqilarning roza tutush, namaz oqush we erkin diniy pa'aliyetler bilen shughullinish qatarliq eqelliy kishilik hoquqlirining depsende qiliniwatqanliqi otturigha qoyulmaqta. (Ümidwar)