Uyghur baliliri aldinip xitay ölkiliride oghriliqqa sélinmaqta (1)

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki programmisini anglang
• Download story audio

Yéqinqi yillardin buyan, xitay xewer menbeliride élan qilinishgha qarighanda, bezi kishlerning mexsus Uyghur balilirini xitay ölkilirige aldap apirip ularni oghriliq we bulangchiliqqa sélishqa oxshash jinayi herketliri, xitayning hemme jaylirida oxshash bolmighan derijide mewjut bolmaqta, bu xil jinayi qilmishning bügünkidek köp köriliwatqan, bir éghir jemiyet mesilisige aylinishigha nimiler sewep boliwatidu ?

Ilgiri radi'omizgha télifon qilghan bezi Uyghurlar xitay ölkilirige xizmet yaki sayahet üchün barghinida, aptowuzlarda, adem jiq bazar yaki soda saraylarda 10 yashlar etrapidiki Uyghur balilirining ötken kechkenlerning somkilirigha, yanchuqlirigha qol séliwatqanliqini hetta bezilirining zeherlik chékimlik sétiwatqanliqidek ehwallarni nahayiti köp uchratqanliqini we bu narside balilarning kichik turup jinayet yoligha kirip kétiwatqanliqidin échin'ghanliqini éytqan idi.

Yene bezi Uyghurlar xitay ölkilirige xizmet yaki bashqa ishlar bilen barghanda u jayda xitaylarning Uyghurlarni körgen haman, Uyghur digen oghri, bulangchi, kawapchi dep yaman közde qarap xorluqqa uchrighanliqidek ehwallarnimu melum qilghan idi.

Xitay saqchiliri yene bir türküm aldap kétilgen Uyghur balilarni Uyghur élige qayturup berdi

7 - Öktebir peyshenbe tengritagh tor bétide buninggha munasiwetlik bir xewer élan qilindi. Xewerde körsitilishiche, guyyang saqchi da'iriliri, guyyang shehride 13yashlardiki bir Uyghur balini oghriliq qiliwatqanda tutiwalghan.

Bu Uyghurbala ikki yil burun élidin aldap kélin'gen bolup, u bergen yip uchigha asasen bir öydin yene turghun niyaz qatarliq 17ademni qolgha alghan.

Éniqlinishiche bu 17ademning 5shi téxi qoramigha yetmigen ösmür balilar, we töti qiz bala hemde yene sekkizi chong adem bolup, qoramigha yetmigen bu 5 balini turghun niyaz isimlik jinayet gumandari Uyghur élidin guyyanggha aldap élip kélinip yanchuqchiliq we oghruluqqa ügetken iken.

Turghun niyaz bu sheherde kawapchiliq qilip astirtin aldap kelgen balilarni kochigha chiqip oghriliq qilishqa mejburlighan we her bir balining künige kam digende 300yu'en tépishini wezipe qilghan. Eger balilar buni orunliyalmisa ulargha tamaq bermey urup qiynighan.

Xewerde diyilishiche nöwette niyaz bilen teng tutulghan bu balilar Uyghur aptonum rayonluq jama'et xewépsizlik ornigha tapshurup bérilgen.

Biz mezkür uchurdin xewer tapqandin kéyin, Uyghur saqchi da'iriliridin tutulghan balilarning ehwali heqqide melumat élishqa tirishtuq. Emma Uyghur saqchi da'iriliri " tüzüm boyiche chet'el axbarat orunlirigha uchur bermeymiz" dep ziyaritimizni ret qildi.

Biz yene mezkür déloni éniqlighan guyyang sheherlik jama'et xewépsizlik idarisining razwétka etritige télifon qilduq. Bir xitay saqchi bu heqte ziyaritimizni qobul qildi :

Xitay ölkiliride buninggha oxshash aldan'ghan balilar nurghun

Biz uningdin guyyangda qolgha élin'ghan bu Uyghur balilar jinayi jawapkarliqqa tartilamdu dep soriduq, u xitayning jinayi ishlar qanuni boyiche bu déloda jinayi jawapkarliqning hemmisi, qoramigha yetmigen bu narside balilarni jinayet yoligha bashlighan kishige artilidu. Hazir Uyghur saqchi da'irliri balilarning ata anilirining qoynigha qayturushqa bashlidi. Didi.

Biz yene uningdin ichkiri ölkilerde Uyghur élidin kélip mushundaq yanchuqchiliq oghriliq qiliwatqan Uyghur balilarni köp uchratqili bolamdu ?dep soriduq,

U guyyangda xéle jiq biraq memkliketning hemme yéride bar. 14, 15yashlardiki balilar jiqraq hetta 10yashqa yetmeydighanlirimu bar. Didi.

Biz yene uningdin nime üchün qoramigha yetmigen Uyghur balilarni ichkir ölkilerge adap ekilip oghriliqlargha salidighan bundaq jinayi qilmish shunche éghir bolidu, xitay jamma'et xewépsizlik tarmaqliri buni tizginleshke amali yoqmu dep soriduq ?

U oylan'ghan halda, "bu mesile shinjang saqchi da'iriliri bilen munasiwetlik, chünki biz ularni tutqinimiz bilen ularning köp qismi xitay tili bilmigendin kéyin, her jaylarda tutulghan bundaq balilar yaki adem bédikliri asasen yerlik saqchi da'irilirining bir terep qilishigha tapshurilidu. Uning üstige ular da'im soraq jeryanida öliwélishqa urunidighan weqeler köp kürüldi, igellishimizche bu balilarni oghriliqqa salghan jinayet gumandarliri ulargha saqchi tutiwalsa gep bilmeymen denglar, qistisa öliwalimen dep qorqutunglar andin silerni qoyup béridu dep ügitidiken. Bundaq ehwal bolghan bizmu bezi balilarni tutiwalghan bolsaqmu amalsiz ularning hayati bixeterlikini közde tutup qoyup bergen. Bira q méningche guyyangda yaki bashqa sheherlerde bolsun, sirttin kélip yanchuqchiliq oghruluq qilidighanlar nahayiti köp, Uyghurlarning chirayi bashqa xitay ölkiliridin kelgen ademlerdin perqliq bolghachqila ular bek közge körünüp turidu" didi.

Xitay ölkiliride Uyghur balilarning aldinip oghurluq qilishige ularning namratliqi hem bilimsizliki sewep bolghan

Biz yene uningdin silerche Uyghur balilirining mushundaq adem bédikliri yaki oghriliqqa salidighan jinayetchilerge aldinip xitay ölkilirige chiqishigha nime sewep bolghan? dep soriduq.

Saqchi bu so'alimizgha etrapliq jawap bérip : "méningche Uyghur élidin xitay ölkilerge chiqip bundaq jinayet yolliri arqiliq jan béqishigha ularning iqtisadiy ehwalining nacharliqi yene bir tereptin bilim sewéyisining töwen bolghanliqi asasiy sewep bolghan. Öz yurtlirida nahayiti namrat yol tapalmighan kishiler köpünche bashqa sheherlerge bérip jan béqish yoli izdeydu- ghu, ularmu shundaq" didi.

Bu saqchi yene söhbitimiz jeryanida xitayning hemme jaylirida balilarni aldap apirip yanchuqchiliqqa salidighan ishlar köp bolsimu, Uyghurlar chiray we bashqa jehette perqliq bolghachqa bekmu közge körünüp qalghan, belkim mushu amil Uyghurlarning xitay ölkiliridiki obrazini xünükleshtürgen bolishi mümkin. Digen qarashlirini éytti.

Igelleshke qarighandimu Uyghur ösmür- balilarni xitay ölkilirige aldap kétip sétiwétidighan, hemde mushundaq yanchuqchiliq oghriliqlargha salidighan jinayi herketler xéle derijide éghir bolup, chet'ellerdiki Uyghurlarmu bu mesilining sewep netijiliri heqqide pikirler yürgüzmekte, (dawami bar) (gülchéhre)