Америка адәм содиси мәсилисидә хитайни әйиблиди

Икки нәпәр уйғур балиси хитайниң шиән шәһиридә тепилғандин кейин, 2005-йили 25-декабир күни өйигә қайтиштиш йолида тамақ йемәктә.AFP

Америка дөләт мәҗлиси инсан тиҗаритини чәкләш ишханиси мудири җон милер (John Miller) дүшәнбә күни ечилған дөләт мәҗлиси йиғинида, хитайда мәвҗүт болуп туриватқан адәм содиси мәсилисиниң күнсери еғирлишиватқанлиқини оттуриға қойди.

Бирләшкән дөләтләр тәшкилати вә америка һөкүмитиниң бу һәқтә елан қилған докилатидин мәлум болушичә, хитай даирилири һәр йили чәтәл вә өз дөләтлиридин милйонлиған аялларни сетивелип, хитай шәһәрлиридә паһишә ишлириға салидикән. Улар һәтта сетивалған аялларни йезиларға апирип, йәрлик деһқанлар билән той қилишқа мәҗбурлайдикән.

Хитай һөкүмити кәскин вә үнүмлүк чарә – тәдбир қоллиниши керәк

Америка дөләт мәҗлиси инсан тиҗаритини чәкләш ишхана мудири җон милер сөзидә "биз шуни ениқлидуқки, һазир хитайда адәм содиси барғансери әвҗ алмақта һәмдә сетивалған аялларни паһишә ишлириға селиш, зораванлиқ әмгәк күчигә айландуруш, қул орнида ишлитиш һәтта уларни йезидики деһқанларға сетип берип, деһқанлар билән той қилишқа мәҗбурлаш қатарлиқ мәсилиләр еғир дәриҗидә мәвҗүт болуп турмақта. Мәсилән шималий корийидә апәткә учрап хитайға кәлгән мусапирлар арисида, көплигән аяллар башқилар тәрипидин сетиветилгән вә юқирида дәп өткән түрлүк болмиғур ишларға мәҗбурланған " дәп көрсәткән.

Америка әмгәк ишлири министирлиқиниң министири стифин ло (Stephen Law) америка дөләт мәҗлисиниң гуваһлиқтин өтүш йиғинида хитайдики инсан тиҗаритиниң күнсери еғирлишишидики сәвәбләр һәққидә тохтилип "хитай нопусиниң һәддидин ташқири көп болуватқанлиқи, болупму дөләт ичидики нопусниң бир йәрдин йәнә бир йәргә йөткилиш нисбитиниң тезләп кетиватқанлиқи, бир қисим районларниң күндин - күнгә намратлишип кетиватқанлиқи вә шундақла пиланлиқ туғут сияситиниң изчил һалда давамлишип келиватқанлиқи қатарлиқ мәсилиләр инсан тиҗаритиниң бу қәдәр еғирлишип кетишини кәлтүрүп чиқарған. Әгәр хитай һөкүмити бу һәқтә кәскин вә үнүмлүк чарә - тәдбирләрни қолланмайдикән, бу хил һаләт техиму еғирлишип, зор тәһдиткә айлиниду", дәп көрсәтти.

Хитай һөкүмити һөкүмәтсиз тәшкилатларниң ярдәм қилишиға рухсәт қилиши керәк

Америка дөләт мәҗлиси хәлқара мунасивәт комитети кишилик һоқуқ бөлүм башлиқи кристофер смис (Christopher Smith) инсан тиҗаритини тосушта, хитай һөкүмитиниң көрситиватқан тиришчанлиқи бәкму йетәрсиз, улар һәтта зиянкәшликкә учриғучиларниму қоғдиялмайватиду. Инсан тиҗарити билән шуғуллиниватқанларни җазалаштиму йетәрлик күч чиқармайватиду. Биз һазир пәқәт хитай һөкүмитиниң инсан содиси билән шуғулланған бир қисим мунасивәтлик адәмләрни қолға алғанлиқинила билимиз, лекин мәзкур қатилларниң нәччисиниң түрмидә ятқанлиқи һәққидә һечқандақ мәлуматимиз йоқ" дәп көрсәтти.

Америка дөләт мәҗлиси әмәлдари җон миллер әпәнди хитай һөкүмитиниң мәмликәт ичидики инсан тиҗарити мәсилисини бир тәрәп қилишта, тездин һәрикәткә келишини тәләп қилип, "бу һәқтә, хитай һөкүмити һөкүмәтсиз тәшкилатларниң ярдәм қилишиға рухсәт қилиши керәк, мунасивәтлик санлиқ мәлуматларни очуқ ‏- ашкара елан қилиши керәк, хәлқара хадимларниң зиянкәшликкә учриған кишиләр билән әркин сөһбәтлишишигә йол қоюши керәк, һөкүмәт вә һөкүмәтсиз тәшкилатларниң чәтәлләрдики мунасивәтлик орунлар билән бирликтә түрлүк паалийәт вә муһакимә елип беришиға йол қоюши керәк. Пәқәт мушундақ қилғандила, инсан тиҗаритини тосушта аз -тола илгириләш һасил болуши мумкин " дәп билдүрди.

Америка дөләт мәҗлиси әмәлдари җон миллер әпәндиниң мәлум қилишичә, хитайдики инсан тиҗаритини чәкләш мәсилисидә, гәрчә америка вә хитай оттурисида бир нәччә қетим сөһбәт елип берилған болсиму, көрүнәрлик нәтиҗә көрүлмигән. (Меһрибан)