Amérika adem sodisi mesiliside xitayni eyiblidi

Ikki neper Uyghur balisi xitayning shi'en shehiride tépilghandin kéyin, 2005-yili 25-dékabir küni öyige qaytishtish yolida tamaq yémekte.AFP

Amérika dölet mejlisi insan tijaritini cheklesh ishxanisi mudiri jon milér (John Miller) düshenbe küni échilghan dölet mejlisi yighinida, xitayda mewjüt bolup turiwatqan adem sodisi mesilisining künséri éghirlishiwatqanliqini otturigha qoydi.

Birleshken döletler teshkilati we amérika hökümitining bu heqte élan qilghan dokilatidin melum bolushiche, xitay da'iriliri her yili chet'el we öz döletliridin milyonlighan ayallarni sétiwélip, xitay sheherliride pahishe ishlirigha salidiken. Ular hetta sétiwalghan ayallarni yézilargha apirip, yerlik déhqanlar bilen toy qilishqa mejburlaydiken.

Xitay hökümiti keskin we ünümlük chare – tedbir qollinishi kérek

Amérika dölet mejlisi insan tijaritini cheklesh ishxana mudiri jon milér sözide "biz shuni éniqliduqki, hazir xitayda adem sodisi barghanséri ewj almaqta hemde sétiwalghan ayallarni pahishe ishlirigha sélish, zorawanliq emgek küchige aylandurush, qul ornida ishlitish hetta ularni yézidiki déhqanlargha sétip bérip, déhqanlar bilen toy qilishqa mejburlash qatarliq mesililer éghir derijide mewjüt bolup turmaqta. Mesilen shimaliy koriyide apetke uchrap xitaygha kelgen musapirlar arisida, köpligen ayallar bashqilar teripidin sétiwétilgen we yuqirida dep ötken türlük bolmighur ishlargha mejburlan'ghan " dep körsetken.

Amérika emgek ishliri ministirliqining ministiri stifin lo (Stephen Law) amérika dölet mejlisining guwahliqtin ötüsh yighinida xitaydiki insan tijaritining künséri éghirlishishidiki sewebler heqqide toxtilip "xitay nopusining heddidin tashqiri köp boluwatqanliqi, bolupmu dölet ichidiki nopusning bir yerdin yene bir yerge yötkilish nisbitining tézlep kétiwatqanliqi, bir qisim rayonlarning kündin - kün'ge namratliship kétiwatqanliqi we shundaqla pilanliq tughut siyasitining izchil halda dawamliship kéliwatqanliqi qatarliq mesililer insan tijaritining bu qeder éghirliship kétishini keltürüp chiqarghan. Eger xitay hökümiti bu heqte keskin we ünümlük chare - tedbirlerni qollanmaydiken, bu xil halet téximu éghirliship, zor tehditke aylinidu", dep körsetti.

Xitay hökümiti hökümetsiz teshkilatlarning yardem qilishigha ruxset qilishi kérek

Amérika dölet mejlisi xelq'ara munasiwet komitéti kishilik hoquq bölüm bashliqi kristofér smis (Christopher Smith) insan tijaritini tosushta, xitay hökümitining körsitiwatqan tirishchanliqi bekmu yétersiz, ular hetta ziyankeshlikke uchrighuchilarnimu qoghdiyalmaywatidu. Insan tijariti bilen shughulliniwatqanlarni jazalashtimu yéterlik küch chiqarmaywatidu. Biz hazir peqet xitay hökümitining insan sodisi bilen shughullan'ghan bir qisim munasiwetlik ademlerni qolgha alghanliqinila bilimiz, lékin mezkur qatillarning nechchisining türmide yatqanliqi heqqide héchqandaq melumatimiz yoq" dep körsetti.

Amérika dölet mejlisi emeldari jon millér ependi xitay hökümitining memliket ichidiki insan tijariti mesilisini bir terep qilishta, tézdin heriketke kélishini telep qilip, "bu heqte, xitay hökümiti hökümetsiz teshkilatlarning yardem qilishigha ruxset qilishi kérek, munasiwetlik sanliq melumatlarni ochuq ‏- ashkara élan qilishi kérek, xelq'ara xadimlarning ziyankeshlikke uchrighan kishiler bilen erkin söhbetlishishige yol qoyushi kérek, hökümet we hökümetsiz teshkilatlarning chet'ellerdiki munasiwetlik orunlar bilen birlikte türlük pa'aliyet we muhakime élip bérishigha yol qoyushi kérek. Peqet mushundaq qilghandila, insan tijaritini tosushta az -tola ilgirilesh hasil bolushi mumkin " dep bildürdi.

Amérika dölet mejlisi emeldari jon millér ependining melum qilishiche, xitaydiki insan tijaritini cheklesh mesiliside, gerche amérika we xitay otturisida bir nechche qétim söhbet élip bérilghan bolsimu, körünerlik netije körülmigen. (Méhriban)