Хитайда адәм органлири содисиниң әвҗ елиши хәлқара җәмийәтниң диққитини тартмақта


2006.03.29
adem-sodisi.jpg
Икки нәпәр уйғур балиси хитайниң шиән шәһиридә тепилғандин кейин, 2005-йили 25-декабир күни өйигә қайтиштиш йолида тамақ йемәктә.AFP

Ғәрб мәтбуатлири адәм органлирини көчүрүш кәспиниң хитайда наһайити көп пул тапқили болидиған содиға айланғанлиқини, чәтәлликләрниң нәчә он миң доллар хәҗләпла җигәр вә бөрәккә игә болуватқанлиқини, бу органларниң келиш мәнбәсиниң өлүмгә һөкүм қилиниватқан җинайәтчиләр икәнликини хәвәр қилмақта.

Уйғур райони хитайдики әң көп өлүм җазаси бериливатқан районларниң бәри. Хитайниң өлүмгә һөкүм қилинған җинайәтчиләрниң органлирини тибби тәтқиқат үчүн ишлитидиғанлиқи вә уларниң органлирини башқиларға көчүридиғанлиқи 80 - йиллардила ғәрб мәтбуатлирида оттуриға чиққаниди.

Мәлуматларға қариғанда, хитайдики орган содисини башқуруштики қалаймиқанчилиқ вә хитайда кәң көләмдә өлүмгә һөкүм қилиниватқан җинайәтчиләр японийә қатарлиқ дөләтләрниң адәм органлири искилатиға айлинип қалған.

Хитай даирлири һәр йили оттура һесаб билән қанчилик кишигә өлүм җазаси бериватқанлиқиға дөләт мәхпийәтлики қатарида муамилә қиливатқанлиқи үчүн, бу җинайәтчиләрниң қандақ шараитта өлүмгә һөкүм қилиниватқанлиқи вә өлүм җазаси берилгәндин кейин органлириниң қандақ шәкилдә елиниватқанлиқи қатарлиқларни пәқәт чәтәл мәтбуатлиридинла көрүш мумкин. Хитай даирлири бу һәқтә конкрет сан- сифирлар билән тәминләштин баш тартип кәлмәктә.

Хитай даирлири өлүмгә һөкүм қилинған җинайәтчиләрниң органлирини еливалидиғанлиқини етирап қилған

Хитай даирлири өлүмгә һөкүм қилинған бәзи җинайәтчиләрниң органлириниң тибби мәқсәттә ишлитиливатқанлиқини рәт қилмиған. Хоңкоңда чиқидиған "шиң ду" гезитиниң хәвәр қилишичә, хитайниң муавин сәһийә министири хуаң җйәфу хитайда нөвәттә көтүрүлүватқан органларниң көплириниң һәқиқәтән өлүмгә һөкүм қилинған җинайәтчиләрдин елиниватқанлиқини етирап қилған. У бу һәқтики мунасивәтлик қанун бәлгилимиләрни күчәйтидиғанлиқи һәққидә вәдә бәргән.

Бу гезитниң хәвиригә қариғанда, мәдәнийәт вә әнәнә қатарлиқ тәрәпләрдики сәвәбләр түпәйлидин, хитай пуқралири өлгәндин кейин өз органлирини тәқдим қилидиғанлар йоқниң һесабида икән. Һаят кишиләрдин елинидиған органлар 5% гиму йәтмәйдикән. Өлүмгә һөкүм қилинғанлардин елинидиған органлар болса 90% дин ашидикән.

Чәтәл мәтбуатлириниң хәвәрлиригә қариғанда, хитайда орган көчүрүш содиси әң көп пул тапқили болидиған саһәләрниң биригә айланған.

"Америка авази" радиосиниң хәвиригә қариғанда, хитай ташқи ишлар министирликиниң баянатчиси хитайниң адәм органлирини көчүрүш саһәсидә хелила қаттиқ болған қанун вә низамлириниң барлиқини, һәдийә қилғучи вә органни қобул қилғучи билән дохтурханидин ибарәт үч тәрәпниң бу қанунларға қәтий бойсунуши керәкликини билдүргән.

Америка бирләшмә ахбарат агентлиқиниң хәвиригә қариғанда, шаңхәйдә адәм органлирини көчүрүш еланлирини һәр йәрдә көргили болидикән. Ентернет тор бәтлиридиму бу түрдики учурлар көп икән. Һазирқи базар әһвали бойичә, оператсийә һәққини қошқанда бөрәк көчүрүшкә 58 миң доллар, җигәр көчүрүшкә 85 миң америка доллири пул кетидикән.

Хитай дохтурханилириниң оператсийидин кейинки кесәлни күтүш иқтидари начар болғанлиқи үчүн орган көчүрүлгән бимарларниң көплири дөлитигә қайтип, бир икки йил ичидә һаятидин айрилидикән. Амма булар хитайдики орган көчүрүш долқуниға йәнила тәсир көрсәтмигән.

Хәлқара кәчүрүм тәшкилатиниң илгири елан қилған доклатидиму хитай һөкүмитиниң өлүмгә һөкүм қилинған җинайәтчиләрниң органлирини суғуруп еливалидиғанлиқи, һәтта буниң җинайәтчигә өлүм җазаси бәргән орундин башқа, мустәқил бир орган тәрипидин елинидиғанлиқи оттуриға қоюлғаниди.

Чәтәлдики фалунгоң затлири, хитайда из-дерәксиз йоқалған вә өлүмгә һөкүм қилинған фалунгоң муритлириниң органлириниң хитайдики һөкүмәт дохтурханилири тәрипидин чәтәлләрдә сетиливатқанлиқини оттуриға қоймақта вә бу мунасивәт билән һәрқайси дөләтләрдә хитай һөкүмигә қарши наразилиқ паалийәтлирини уюштурмақта

Уйғур райони хитайдики әң көп өлүм җазаси бериливатқан район

Америкидики хитай кишилик һоқуқ паалийәтчиси вухоң да әпәндиниң мақалисиға қариғанда, хитайда һәр йили нәччә он миң адәм өлүмгә һөкүм қилинидиған болуп, өлүмгә җазаси берилгәнләрниң органлири еливелип, уни сетиш вә башқиларға йөткәш хитай дөлитиниң кирим мәнбәсигә айланғаникән. Униң тәкитлишичә, хитайниң сақчи, сот, әдлийә органлири дохтурхана вә түрмиләр билән шерик икән. Бу дохтурханиларниң ичидә хитай азадлиқ армийисиниң дохтурханилириму бар икән. Бу органлар өзара сода түрлири қуруп, җинайәтчиләрниң органлиридин наһайити көп мәнпәәт көридикән. У мақалисидә, хитай даирлириниң йеқинқи йиллардин буян уйғурларға өлүм җазаси беришни көпәйткәнликиниму әскәрткән.

Хәлқара кәчүрүм тәшкилатиниң доклатлиридиму уйғур районини хитайдики әң көп өлүм җазаси бериливатқан район дәп қарилиду.

Өлүмгә һөкүм қилинған уйғур сияси мәһбуслириниңму органлири еливелинған болиши мумкин

Канададики уйғур зиялийси мәмәт турсун әпәнди хитай һөкүмитиниң уйғур районида 90- йиллардин кейин өзиниң милли һоқуқлири вә әркинликини қолға кәлтүрүш үчүн күрәш қилған уйғурларни террорчи вә милли бөлгүнчи қалпиқи билән өлүмгә һөкүм қилиниватқанлиқини вә бу өлүмгә һөкүм қилинғанларниң җәсәтлириниң аилисигә бәрилмәсликидики сәвәбниң, бу йәрдә уларниң муһим органлириниң хитай даирлири тәрипидин еливелинғанлиқини илгири сүрүп мундақ дәйду:

90-Йиллардин кейин юртимизда хитай сақчи вә қанун органлириниң қолида өлгән вә өлүмгә һөкүм қилинған уйғурларниң җәсәтлирини аилә-тавабиатлириға қайтурулмайдиған вәзийәт шәкилләнди. Һазирқи мәлуматимизға қариғанда, булар хитайниң бөрәк содиси билән мунасивәтлик икән. Бу уйғур "җинайәтчиләр" етип ташлиништин илгири уларниң бөрәк қатарлиқ муһим органлири оператсийә арқилиқ еливелинип, ичкири өлкиләргә вә чәтәлләрдә сетилған. Бөрәккә охшаш әзалири еливелинған җәсәтләрни аилисигә бәрсә, өзлириниң рәзил қилмиши хәлқараға йейилип кетиштин қорққан хитай даирлири җәсәтләрни өзлири бир тәрәп қилиш йолини таллиған.

Уйғур өсмүрлирини бу содиниң қурбанлири болди

Мәмәт турсун хитайда әвҗ алған орган содисиға аталмиш уйғур сияси җинайәтчилириниңла бәдәл төләпла қалмастин йәнә уйғур өсмүрлириму бу содиниң қурбанлири боливатқанлиқини әскәртип: "90-йиллардин кейин 9, 10 яшлар әтрапидики уйғур өсмүрлири тосаттин йоқап кетидиған әһваллири көп йүз бәрди. Бу балиларниң бәзилириниң җәсәтлири орманлиқлардин тепилған болса, йәнә бәзилири кейин чирайлири сарғайған һаләттә пәйда болуп қалған. Әслидә бу балиларниң бөрәклири еливелинғаникән. Бу балиларниң ата анилири бөрәкниң ким тәрипидин еливелинғанлиқини билмигәнлики үчүн дәрдини өз ичигә ютушқа мәҗбур болғаниди. Әмәлийәттә уйғур балилириму бу рәзил содиниң қурбанлири болди, дәйду

Алдинқи йили уйғур аптоном районидики хитай парткоминиң секретари ваң лечуән 6 ай ичидә 50 нәпәр уйғурға сияси сәвәбләр түпәйлидин өлум җазаси бәргәнликини җакарлиғаниди. (Камил турсун)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.