Afghanistan prézidénti karzay xitay bilen bir qatar kélishimler imzalidi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Xitay dölet re'isi xu jintaw bilen afghanistan prézidénti hamid karzay 19 – iyul küni béyjingda. AFP

Afghanistan prézidénti hamid karzay bilen xitay dölet re'isi xu jintaw düshenbe küni xitay - afghanistan iqtisadi -soda we herbiy munasiwitini kücheytidighan bir qatar kélishimler imzalap, ikki döletning bu sahediki hemkarliqini ilgiri sürüshke wede qilishti. Prézidént karzay xitayda élip bériwatqan ziyaritining tunji küni xu jintaw bilen xelq sariyida söhbet ötküzgen.

Xitayning meblighi afghanistanning jelp qilmaqta

Xitay tashqi ishlar ministirliqining ashkarilishiche, shu küni ikki dölet 11 türlük soda we iqtisadi kélishim imzalighan. Lékin terepler kélishimning mezmuni we tepsilatini ashkarilimidi. Xelq sariyidiki söhbet arisida xu jintaw karzaygha ikki dölet munasiwitini "junggo - afghanistan munasiwitining tereqqiyati yéngi basquchqa kirdi" dep teripligen.

Karzayning xitay ziyaritidiki eng muhim küntertipi iqtisadiy alaqe we xitay meblighini afghanistan'gha jelp qilish bolup, u béyjingda xitay soda sana'et sahesidiki bir guruppa zatlarni afghanistan'gha meblegh sélishqa chaqirghan we afghanistan xitayning iran we türkmenistan bilen alaqe qilidighan muhim ötkili, dep tekitligen.

Amérika mélwaki uniwérsitétidiki qilich qanatning eskertishiche, afghanistan xitayning iqtisadiy tereqqiyatini qamdaydighan ottura we gherbiy asiya néfit énérgiyisige érishish istigige yétishtiki muhim qatnash tügüni.

Bu qétimqi sepiri prézidént karzayning xitayni 2 - qétim resmiy ziyaret qilishi bolup, u 2002 - yili 1 - ayda afghanistan waqitliq hökümitining re'isi süpiti bilen bir qétim xitayni ziyaret qilghan.

Xu jintaw xelq sariyida karzaygha "sizning ziyaritingiz ikki dölet bésip ötüshke tégishlik uzun menzilning alahide muhim dewrige toghra keldi" deydu. Xitay bilen afghanistanning yilliq soda hejimi 400 milyon dollardin 500 dollarghiche arliqta bolup, buning hemmisi dégüdek xitay terepning afghanistan'gha chiqarghan éksport mallirini asas qilidu. Ikki terep iqtisadi - soda munasiwitini kéngeytish bilen birge, herbiy alaqisini kücheytishke wede qilishti.

Afghanistan: öz ‏- ara herbiy munasiwitini kücheytishke teyyar

Shinxu'a axbarat agéntliqining eskertishiche, düshenbe küni xitay dölet mudapi'e ministiri saw gu'angchü'en afghanistan dület mudapi'e ministiri abdul rehim wardak bilen uchrashqanda " junggo afghanistan bilen herbiy alaqisini kücheytishke qiziqidu we herbiy munasiwet derijisini yuqiri kötirishke izchil tirishidu " dep tekitligen. Abdul rehim wardaq saw gu'angchü'en'ge afghanistan xitay bilen "öz ‏- ara herbiy munasiwitini kücheytishke teyyar " deydu. Hamid karzay shenbe küni qazaqistanning almata shehiride chaqirilghan asiya bixeterlik yighinigha qatnashqandin kéyin yekshenbe küni béyjinggha yétip keldi. Karzayning 4 kün dawamlishidighan bu qétimqi xitay ziyaritining axirqi békiti Uyghur aptonom rayoni.

Lékin közetküchilerning ilgiri sürüshiche, karzayning rayonda élip baridighan ziyariti simwulluq xaraktérge ige bolup, u konkrét bir mesilini körüshüshke kelmesliki mumkin.

Bixeterlik mesilisi xitayning afghanistan bilen hemkarliqini kücheytishige türtke bolmaqta

Uyghur aptonom rayoni bilen afghanistanning ortaq chégra liniyisi texminen 100 kilométirche kélidu. Xitay 2001 - yili 11 - séntebir weqesidin kéyin afghanistan bilen chégralinidighan tashqorghan rayonigha 2 diwiziye eskiri küchini yötkigen we rayondiki yerlik xelqlerni chégridin yiraq jaylargha köchürüp, afghanistan herbiy - telim terbiye bazisi qurghan sherqiy türkistan küchlirining tasadipi hujumigha qarshi tedbir alghanliqini jakarlighan idi. Taliban hakimiyiti aghdurulghandin kéyin xitay hökümiti rayondiki tesir küchini we shangxey guruhining rolini kücheytishke bashlidi. Xu jintaw " dewr bölgüch " dep teripligen shangxey guruhining 15 - iyundiki bashliqlar yighin'gha prézidént karzay közetküchi dölet rehbiri süpitide ishtirak qilghan idi.

Közetküchilerning eskertishiche, bixeterlik mesilisi xitayning afghanistan bilen hemkarliqini kücheytishige türtke bolmaqta. 2004 - Yili 6 - ayda afghanistan paytexti kabulning 200 kilométir shimalida tash yol yasawatqan xitay ishchilar hujumgha uchrighan we 11 xitay ishchisi öltürülgen.

Birleshme axbarat agéntliqining eskertishiche, yuqiridiki endishiler sewebidin xitay 2001 - yili amérika afghanistan'gha hujum qilishtin burun afghanistanda sherqiy türkistan küchlirining herbiy baza qurushigha yol qoyghan talibanlar bilen ün - tünsiz munasiwet qi'ilghan.

Karzay 2002 - yili 1 - ayda xitayni ziyaret qilghanda eyni dewrdiki xitay bash ministiri ju rongjigha sherqiy türkistan küchlirining afghanistanda baza qurush yaki pa'aliyet élip bérishigha yol qoymaydighanliqini bildürgen we xitay dölet re'isi jyang zémin shu qétimda afghanistan'gha 150 milyon dollar iqtisadiy yardem béridighanliqini jakarlighan.

Xitay metbu'atliri prézidént karzayning Uyghur aptonom rayonini ziyaret qilidighanliqini xewer qilghan bolsimu, lékin uning ürümchide kimler bilen körüshidighanliqini we némilerni sözlishidighanliqini tilgha almidi. (Erkin)