Хитай вә уйғур елидики әйдиз вируси билән юқумланған балиларниң әһвали еғир болмақта (1)
2005.07.25
Гәрчә хитай һөкүмити, йеқинқи йиллардин буян әйдиз кесилиниң алдини елишқа илгирикидин бир қәдәр җиддий қараватқан болсиму, улар балилар арисидики әйдиз мәсилисигә дегәндәк көңүл бөлмигән.
Дуня сәһийә тәшкилатиниң балилар фонди җәмийити әйдиз мәсилиси мутәхәссислири " хитай һөкүмити әйдиз вируси билән юқумланған балилар саниниң қанчилик икәнлигиниму ениқ билмәйду, шуңа йеқинқи йиллардин буян, улар бу һәқтә һечқандақ ениқ санлиқ мәлумат берәлмигән" дәп көрсәтмәктә.
Америка авази радиосиниң хәвәрләр тор бетида берилгән мәлуматта көрситилишичә, хитай һөкүмити 2001 - йили әйдиз кесилидин келип чиққан әйдиз йитимлири санини 76 миң дәп елан қилғандин буян, та бүгүнгә қәдәр һечқандақ мунасивәтлик мәлумат бәрмигән.
Бир қисим дохтур вә мутәхәссисләр: " хитайдики әйдиз вируси билән юқумланған балиларниң әһвали хитай һөкүмитиниң пәризидинму еғир болған, хитай һөкүмити әйдиз балиларға дегәндәк көңүл бөлмигән. Әйдиз вируси билән юқумланған көп сандики балилар та һазирғичә давалиниш пурситигиму еришәлмигән" дәп көрсәтмәктә.
Хитайдики әйдиз кесили тәсиригә учриған балилар сани 2 милйон болуши мумкин
Хитайниң "кейинки әвлатларға көйүнүш хизмәт комитети тәрәққият мәркизи" ниң мудири сүн җигаңниң билдүрүшичә: хитайдики әйдиз кесилиниң тәсиригә учраватқан балиларниң сани һәқиқәтән йилдин йилға көпәймәктә икән. Ө сөзидә: " гәрчә бу һәқтә техи ениқ бир санлиқ мәлумат берилмигән болсиму, әйдиз кесили түпәйлидин түрлүк бесимларға дуч келиватқан әйдиз балилириниң сани 1 милйонға йәткән болуши мумкин" дәп пәрәз қилған.
Лекин хитайдики әйдиз йетимлириға ярдәм бериш фондини қуруп чиққан әйдиз паалийәтчиси ду чуң әйдиз кисилиниң тәсиригә учраватқан балилар саниниң әмәлийәттә, хитай һөкүмити пәрәз қилған сандинму көп икәнликини көрситип :" хитай һөкүмити бундин икки йил илгири "әйдиз бимарлири 1 милйонға йәтти, буниң ичидә 840 миңи әйдиз вируси билән юқумланғанлар болуп, 160 миңи әйдиз кесили түпәйлидин өлгән" дәп елан қилған. Әгәр хәлқара өлчәмлик һесаблаш усули бойичә һесаблиғанда, һазир хитайдики әйдиз бимарлириниң сани 2 милйонға йәткән, шуңа әгәр 1:1 бойичә һесаблиғандиму, әйдиз кесили тәсиригә учраватқан балиларниң сани 2 милйонға йәткән болуши мумкин" дәп билдүрди.
Уйғур елидики әйдиз кесили тәсиригә учриған балиларниң әһвали
Биз уйғур елидики әйдиз вируси билән юқумланған балиларниң әһвалини игиләш үчүн, аптоном районлуқ сәһийә назаритигә телефон қилдуқ. Зияритимизни қобул қилған мәзкур назарәтниң әйдиз бөлүми мәсули уйғур елидики әйдиз бимарлириниң интайин аз санни игиләйдиғанлиқини, һәмдә кесәлниң асасән бала туғулуш вә ана сүти билән озуқлиниш җәрянида юқидиғанлиқини мәлум қилди.
Биз зияритимизни қобул қилған мәзкур бөлүм мәсулидин " һазир уйғур елидә әйдиз кесили вируси билән юқумланған балилар һәққидә ениқ бир истатистикилиқ сан барму?" дәп сориғинимизда, мәзкур башлиқи : " әлвәттә бар, лекин биз сизгә бу санни ашкарилисақ болмайду. Сиз алди билән бизниң назарәт башлиқимизниң тәстиқини елиң. У келәр һәптә қайтип келиду. Әгәр у мақул десә, андин сизгә дәп берәлишимиз мумкин. Чүнки дөләт юқумлуқ кисәлликләр һәққидики бәлгилимидә, кесәл әһвалиниң мәлум бир мәзгил ичидә чоқум мәхпий болуши керәклики ениқ бекитилгән" дәп, санлиқ мәлумат беришни рәт қилди.
Мәзкур бөлүм мәсули сөһбәт җәрянида йәнә: уйғур елидики әйдиз вируси билән юқумланған балиларниң ичкири өлкиләрдикидәк көп болмаслиқидики сәвәбләр һәққидә тохтилип : " уйғур елидики әйдиз вируси билән юқумланғанларниң әһвали ичкири өлкиләрдикигә охшимайду. Мәсилән хенәндә болса, у йәрдики әйдиз бимарлириниң һәммиси дегидәк қан сетиш вә қан бериштин болған. Уйғур елидә болса асасән шәһәрләргә мәркәзләшкән болуп, көп сандикиси зәһәрлик чекимликни истимал қилғанлиқтин келип чиққан" дәп көрсәтти.
Лекин нюйорктики әйдиз тәтқиқатчиси муһәммәт имин әпәнди : " уйғур елидики әйдиз вируси билән юқумланған балилар санини хитай өлкилиридикиләр билән мутләқ сан бойичә селиштурғили болмайду. Чүнки нисбәт бойичә һесаблиғанда, йәнила уйғур елидики сан юқири орунда туриду" дәп билдүрди.
Әйдиз мутәхәссислириниң мәлум қилишичә, һазир хитайда әйдиз кисилиниң тәсиригә учраватқан балилар роһи җәһәттин зор бесимларға дуч келип, интайин чүшкүн һаләттә яшимақта икән. (Меһрибан)
Мунасивәтлик мақалилар
- Хитай вә уйғур елидики әйдиз вируси билән юқумланған балиларниң әһвали еғир болмақта (2)
- Уйғур елиниң зәһәрлик чекимлик вәзийити уйғурларни әндишигә салмақта
- Уйғур елиниң зәһәрлик чекимлик вәзийити җиддий тәдбир қоллинишқа муһтаҗ
- Әйдизниң алдини елишта, аяллар техиму көңүл бөлүшкә муһтаҗ
- японийидә ечилған хәлқара әйдиз йиғини аяқлашти