Дуняда әйдиз билән юқумланғанлар сани 40 милйондин ашқан

• Мухбиримиз меһрибанниң бу һәқтики мәлумати
• Download story audio

Бейҗиңдики йәр асти пойиз истансисидики әйдиз һәққидики тәшвиқат тахтиси. 1-Декабир. AFP

18 - Қетимлиқ дуня әйдиз күниниң йетип келиши билән, һәрқайси мәтбуатларда әйдиз һәққидики мәлуматлар тохтимай берилмәктә. Дуня сәһийә тәшкилатиму бу һәқтә мәхсус доклат елан қилип шу тапта дуняда әйдиз вируси билән юқумланғанлар сани 40 милйондин ашқанлиқини, һәмдә тәхминән %20 и асия дөләтлиридә икәнликини шундақла йеқинқи 20 йилдин буян дуняда әйдиз кесили түпәйлидин өлгәнләр саниниң 25 милйондин ашқанлиқини елан қилған.

Хитайда әйдизниң тарқилиши кәң

Дуня сәһийә тәшкилатиниң әйдиз һәққидә елан қилған доклатида көрситилишичә, хитайда һазир әйдиз кесили наһайити кәң көләмдә тарқалған болуп, 31 өлкә вә шәһәрләрниң һәммисидә дегидәк байқалған. Болупму йүннән вә хенән өлкисидә, әһвал наһайити еғир болған.

Хитай сәһийә министирлиқиниң башлиқи ваң луңдениң билдүрүшичә, бу йил 9 - айға қәдәр, хитайдики әйдиз вируси билән юқумланғучилар сани 135 миңдин ашқан болуп, бултурқи сандин %50 көпәйгән һәмдә әйдиз вируси билән юқумланғанлар сани әң көп болған өлкә йүннән, хенән, гуаңши, гуңдуң дин башқа йәнә уйғур елиниму өз ичигә алған.Шундақла бу җайлардики әйдиз вируси билән юқумланғучилар хитайдики омуми санниң %77 ни игилигән.

Ваң луңде сөзидә йәнә "хитайдики әйдиз вирусни өзигә юқтуривалғанларниң %40 и зәһәрлик чекимлик буюмлирини истимал қилғанлиқтин, %23 и қанунсиз қан бериш вә қан сетиш түпәйлидин, %9 қалаймиқан җинсий мунасивәттә болғанлиқтин келип чиққан " дәп көрсәткән.

Әмәлий сан санлиқ мәлуматтин көп юқири

Көплигән әйдиз мутәхәссисләрниң мәлум қилишичә, хитайниң медитсина вә давалаш системилири интайин вәйран һаләттә болғачқа, һөкүмәт игилигән әйдиз һәққидики санлиқ мәлуматлар наһайити чәклик болуп, елан қилинған сан әмәлий санниң пәқәт %15 ни әкс әттүридикән.

Радиомизниң зияритини қобул қилған дуня сәһийә тәшкилатиниң алий дәриҗилик әйдиз мутәхәссиси әнҗу бол әпәнди әйдиз кесилиниң асия дөләтлиридә техиму бәк әвҗ елип кетиватқанлиқини тәкитләш билән бир вақитта, хитайдики әйдиз мәсилиси һәққидиму тохталған.

Әнҗу бол әпәндиниң ейтишичә хитайда адәм нопуси интайин көп болғанлиқтин,кесәлниң тарқилиши билән юқумланғучилар саниму барғансери көпәйгән.

Әйдизниң алдини елиштики тосалғу - номус қилиш, кәмситиш

Бундин илгири бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң әйдиз кесилиниң алдини елиш қанун вә кишилик һоқуқ мәслиһәтчиси мирүәм малува, колумбийә университетидики әйдиз тәтқиқатчиси томес корәм қатарлиқлар бирләшкән дөләтләр тәшкилатиниң әйдиз кесәлликиниң алдини елиш пилан лайиһисини түзүп чиққан һәмдә мәзкур пиланда, әйдиз кесәлликиниң алдини елиш һәрикитиниң әң муһим нуқтиси әйдиз кесәллики сәвәбидин келип чиққан номус қилиш, кәмситиш вә кишилик һоқуқ мәсилиси икәнликини алаһидә әскәртлигән.

Мәзкур пиланда йәнә "әйдиз кесәллики сәвәбидин келип чиққан бу хилдики мәсилиләр әйдиз кесилиниң алдини елишта интайин зор тосалғу болуп һесабланмақта" дәп көрситилгән.

Хитайниң әйдиз кесилигә көңүл бөлүши йетәрлик әмәс

Хитайдики әйдиз паалийәтчилириниң билдүрүшичә, хитай һөкүмити қаримаққа әйдиз кесилиниң алдини елишта түрлүк чарә - тәдбирләрни қоллиниватқандәк көрүнгини билән, әйдиз бимарлириниң һаяти вә уларниң роһий һалитигә йәнила көңүл бөлмигән. Болупму һазир хитайда әйдиз бимарлирини кәмситиш вә уларниң кишилик һоқуқини дәпсәндә қилиш дегәндәк мәсилиләр дунядики һәрқандақ бир җайдин еғир болған.

Хитай сәһийә министирлиқиниң башлиқи ваң луңдениң әйдиз мәсилисидә асаслиқ мәсулийәт мәркизи һөкүмәттә әмәс, бәлки йәрлик һөкүмәттә икәнликини тәкитләп " көплигән өлкә вә районлирида, йәрлик һөкүмәт та һазирға қәдәр әйдиз һәққидики һәқиқий әһвални йәнила йошуруп кәлмәктә, улар өзлириниң иқтисадий тәрәққияти вә сияси тәқдирини көздә тутуп, һәқиқий әһвални ашкарилаштин әндишә қилиду. Һәтта бу һәқтә елип беришқа тегишлик болған тәкшүрүшләргиму көңүл болмайду, кесәл әһвали һәққидә юқириға доклат сунуштин өзини қачуриду. Шуңа бундақ әһвал астида, мәркизи һөкүмәтниң әйдиз кесилини контрол қилишта, зор қийинчилиқларға дуч кәлмәктә" дәп билдүргән.

Хитай һөкүмити бу йил ахирида " әйдиз кесилиниң алдини елиш низамнамиси"ни елан қилишни пиланлимақта һәмдә мәзкур кесәлниң алдини елиш үчүн йәнә 800 милйон хәлқ пули аҗратмақчи болған. Лекин хитайдики әйдиз паалийәтчиси ху җиа әпәнди "хитай һөкүмити пәқәт тәшвиқат қилиш җәһәттила ғәлибә қиливатиду, әмәлийәттә улар әйдиз бимарлириниң яшаш һоқуқи вә инсан һоқуқиға һечқачан әһмийәт бәрмигән" дәп тәкитләп, дуняға зор тәсир көрсәткән хенәндики әйдиз кәнтидә әйдиз бимарлириниң һөкүмәт дохтурханисидин елип ишлитиватқан дорилириниң көкүрүп қалған һәтта қуртлап кәткәнликини ашкарилиди. (Меһрибан)