Dunyada eydiz bilen yuqumlan'ghanlar sani 40 milyondin ashqan

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Béyjingdiki yer asti poyiz istansisidiki eydiz heqqidiki teshwiqat taxtisi. 1-Dékabir. AFP

18 - Qétimliq dunya eydiz künining yétip kélishi bilen, herqaysi metbu'atlarda eydiz heqqidiki melumatlar toxtimay bérilmekte. Dunya sehiye teshkilatimu bu heqte mexsus doklat élan qilip shu tapta dunyada eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghanlar sani 40 milyondin ashqanliqini, hemde texminen %20 i asiya döletliride ikenlikini shundaqla yéqinqi 20 yildin buyan dunyada eydiz késili tüpeylidin ölgenler sanining 25 milyondin ashqanliqini élan qilghan.

Xitayda eydizning tarqilishi keng

Dunya sehiye teshkilatining eydiz heqqide élan qilghan doklatida körsitilishiche, xitayda hazir eydiz késili nahayiti keng kölemde tarqalghan bolup, 31 ölke we sheherlerning hemmiside dégidek bayqalghan. Bolupmu yünnen we xénen ölkiside, ehwal nahayiti éghir bolghan.

Xitay sehiye ministirliqining bashliqi wang lungdéning bildürüshiche, bu yil 9 - aygha qeder, xitaydiki eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilar sani 135 mingdin ashqan bolup, bulturqi sandin %50 köpeygen hemde eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghanlar sani eng köp bolghan ölke yünnen, xénen, gu'angshi, gungdung din bashqa yene Uyghur élinimu öz ichige alghan.Shundaqla bu jaylardiki eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilar xitaydiki omumi sanning %77 ni igiligen.

Wang lungdé sözide yene "xitaydiki eydiz wirusni özige yuqturiwalghanlarning %40 i zeherlik chékimlik buyumlirini istimal qilghanliqtin, %23 i qanunsiz qan bérish we qan sétish tüpeylidin, %9 qalaymiqan jinsiy munasiwette bolghanliqtin kélip chiqqan " dep körsetken.

Emeliy san sanliq melumattin köp yuqiri

Köpligen eydiz mutexessislerning melum qilishiche, xitayning méditsina we dawalash sistémiliri intayin weyran halette bolghachqa, hökümet igiligen eydiz heqqidiki sanliq melumatlar nahayiti cheklik bolup, élan qilin'ghan san emeliy sanning peqet %15 ni eks ettüridiken.

Radi'omizning ziyaritini qobul qilghan dunya sehiye teshkilatining aliy derijilik eydiz mutexessisi enju bol ependi eydiz késilining asiya döletliride téximu bek ewj élip kétiwatqanliqini tekitlesh bilen bir waqitta, xitaydiki eydiz mesilisi heqqidimu toxtalghan.

Enju bol ependining éytishiche xitayda adem nopusi intayin köp bolghanliqtin,késelning tarqilishi bilen yuqumlan'ghuchilar sanimu barghanséri köpeygen.

Eydizning aldini élishtiki tosalghu - nomus qilish, kemsitish

Bundin ilgiri birleshken döletler teshkilatining eydiz késilining aldini élish qanun we kishilik hoquq meslihetchisi mirü'em maluwa, kolumbiye uniwérsitétidiki eydiz tetqiqatchisi tomés korem qatarliqlar birleshken döletler teshkilatining eydiz késellikining aldini élish pilan layihisini tüzüp chiqqan hemde mezkur pilanda, eydiz késellikining aldini élish herikitining eng muhim nuqtisi eydiz késelliki sewebidin kélip chiqqan nomus qilish, kemsitish we kishilik hoquq mesilisi ikenlikini alahide eskertligen.

Mezkur pilanda yene "eydiz késelliki sewebidin kélip chiqqan bu xildiki mesililer eydiz késilining aldini élishta intayin zor tosalghu bolup hésablanmaqta" dep körsitilgen.

Xitayning eydiz késilige köngül bölüshi yéterlik emes

Xitaydiki eydiz pa'aliyetchilirining bildürüshiche, xitay hökümiti qarimaqqa eydiz késilining aldini élishta türlük chare - tedbirlerni qolliniwatqandek körün'gini bilen, eydiz bimarlirining hayati we ularning rohiy halitige yenila köngül bölmigen. Bolupmu hazir xitayda eydiz bimarlirini kemsitish we ularning kishilik hoquqini depsende qilish dégendek mesililer dunyadiki herqandaq bir jaydin éghir bolghan.

Xitay sehiye ministirliqining bashliqi wang lungdéning eydiz mesiliside asasliq mes'uliyet merkizi hökümette emes, belki yerlik hökümette ikenlikini tekitlep " köpligen ölke we rayonlirida, yerlik hökümet ta hazirgha qeder eydiz heqqidiki heqiqiy ehwalni yenila yoshurup kelmekte, ular özlirining iqtisadiy tereqqiyati we siyasi teqdirini közde tutup, heqiqiy ehwalni ashkarilashtin endishe qilidu. Hetta bu heqte élip bérishqa tégishlik bolghan tekshürüshlergimu köngül bolmaydu, késel ehwali heqqide yuqirigha doklat sunushtin özini qachuridu. Shunga bundaq ehwal astida, merkizi hökümetning eydiz késilini kontrol qilishta, zor qiyinchiliqlargha duch kelmekte" dep bildürgen.

Xitay hökümiti bu yil axirida " eydiz késilining aldini élish nizamnamisi"ni élan qilishni pilanlimaqta hemde mezkur késelning aldini élish üchün yene 800 milyon xelq puli ajratmaqchi bolghan. Lékin xitaydiki eydiz pa'aliyetchisi xu ji'a ependi "xitay hökümiti peqet teshwiqat qilish jehettila ghelibe qiliwatidu, emeliyette ular eydiz bimarlirining yashash hoquqi we insan hoquqigha héchqachan ehmiyet bermigen" dep tekitlep, dunyagha zor tesir körsetken xénendiki eydiz kentide eydiz bimarlirining hökümet doxturxanisidin élip ishlitiwatqan dorilirining kökürüp qalghan hetta qurtlap ketkenlikini ashkarilidi. (Méhriban)