Uyghur élide eydiz shiddet bilen yamrimaqta

• Muxbirimiz gülchéhrenming bu heqtiki melumati
• Download story audio

1999-Yili 25-may küni bir xitay saqchisi béyjingdiki zeherliq chékimlikke qarshi turush terbiyilesh merkizi aldida . AFP

Uyghur élide eydiz shiddet bilen yamrimaqta

Béyjingda échiliwatqan xitay xelq wekilliri qurultiyigha Uyghur élidin barghan bir wekil muxbirlarning ziyaritini qobul qilip Uyghur élining eydiz weziyitidin intayin endishe qiliwatqanliqini bildürgen. Biraq, sahiye nazaritinining naziri wangning bu mesilige bergen jawabi bashqiche.

Uyghur élide buningdin 11 yil ilgiri tunji eydiz bilen yuqumlan'ghuchi bayqalghan idi. Nöwette eydiz wabasi Uyghur élining 15 wilayet, oblast hemde 69 nahiyisigiche tiz sür'ette yamridi. Buning ichide ghulja, ürümchi qeshqer qatarliq sheherler eydizning tarqilishi eng éghir jaylar hésablinidu.

Tengritagh tor bétining 8 - marttiki xewiridin ige bolushimizgha qarighanda, béyjingda échiliwatqan xitay xelq wekilliri qurultiyigha Uyghur élidin barghan bir wekil muxbirlarning ziyaritini qobul qilip Uyghur élining eydiz weziyitidin intayin endishe qiliwatqanliqini bildürgen.

Eydiz késili tiz yamrighan

Bu wekilning bildürüshige qarighanda, eydiz yardem türlirining, eydizge qarshi eslihe hemde adem küchining kemchil bolushi, mebleghning azliqi qatarliq seweblerdin, nöwette Uyghur élida eydiz wirusi shiddet bilen tarqalghan bolup, eydizning tarqilish sür'iti xitay boyichimu eng aldigha ötken. Ili oblastining özidila bayqalghan eydizlerning sani 3900 neperdin köprek bolup, eydizlerning nisbiti jehettimu xitay boyiche eng aldida iken. Shundaqla Uyghur élida eydiz bilen yuqumlan'ghuchilarning 90%tin köpreki yashlar bolup, eydiz bilen yuqumlan'ghuchilarning yéshi barghanche kichiklep barmaqta iken. Bu wekil hökümet shundaqla jem'iyetni Uyghur élining eydiz mesilisige jiddiy qarashqa, eydizlerge köngül bölüshke chaqirghan.

Ilgiri Uyghur aptonum rayonluq sehiye tarmaqlirining eydiz mesilisi heqqide élan qilip kelgen melumatliridimu, Uyghur élida eydizning tarqilishining tiz boluwatqanliqi shundaqla eydiz bilen yuqumlan'ghuchilarning köp sandikisining zeherlik chékimlik chekküchiler we Uyghurlar ikenliki körsitilgen idi. Hemde matériyallarda körsitilishiche, zeherlik chékimlik chekküchilerning oxshash yingnini ishlitish arqiliq öz-ara yuqturiwélishining Uyghur élide eydizning tiz tarqilishidiki asasliq seweb bolmaqta iken.

Wang nazirning jawabi

Uyghur élide eydizning bunche tiz hem keng tarqilishigha némilerning seweb boluwatqanliqi heqqide tepsili melumatlargha ige bolush üchün Uyghur aptonum rayonluq sehiye nazaritining naziri wanggha téléfon achtuq. Wang ziyaritimizni qobul qilghan bolsimu emma xelq wekilliri qurultiyining wekilining Uyghur élide eydiz weziyitining éghirliqi heqqide qilghan sözlirini qattiq pozitsiye bilen inkar qildi.

Biz gerche mezkur xewerge hökümetning tengritagh tor bétidin ige bolghanliqimizni, Uyghur élining eydizning tarqilish tizliki jehette xitaygha boyiche aldinqi orun'gha ötkenlikini qurultay wekili otturigha qoyghanliqini bildürgen bolsaqmu, wang nazir ikkilenmey turup "men mes'uliyet bilen shundaq jawab bérimenki, eydiz mesilisi Uyghur élide bu derijide éghir emes, tarqilishi jehette, eydizler nisbiti jehettimu memliket boyiche aldigha ötkini yoq. Bu, emeliyetke uyghun emes, siler ige bolghan xewerde chataq bar iken, xelq wekili éytqan teqdirdimu u özining qarashlirini otturgha qoyghan bolsa kérek. Bizning Uyghur élide eydizning tarqilishining aldini élish xizmetlirimiz nahayiti sistémiliq yaxshi élip bériliwatidu" dédi.

Ashurup körsitishmu?

Emma ilgiri Uyghur élidiki qar leylisi namidiki eydizge qarshi hökümetsiz teshkilat re'isi ziyaritimizni qobul qilip "Uyghur élide eydiz mesilisi xitayning bashqa ölkiliridinmu éghir, bu jayda eydiz mesilisi siyaset bilen munasiwetlik, xitay hökümiti Uyghur élide eydizning aldini élishta teshwiqattin bashqa emeliy ish qilghini yoq" dégen idi.

Ziyaritimiz jeryanida wang nazir eksiche Uyghur élide eydizning tarqilishining aldini élishta mukemmel eslihe hem mexsus xadimlargha ikenlikini tonushturup, "nazaritimizning özidila mexsus eydizning aldini élish ishxanisi bar, herbir nahiye, kentlergiche mexsus xadimlirimiz bar, sehiye sahesidila mexsus eydizning aldini élish tarmaqliri alte yüzdin ashidu, bu jehettiki xizmitimiz intayin mukemmel, hökümetmu nurghun meblegh ajritiwatidu, eydiz bimarlirinimu heqsiz dawalash programmiliri bar, chet'elde turup emeliy ehwalni bilmeysiler, beziler bu mesililerni meqsetlik ashurup körsitidu" dédi.

Biz uningdin néme üchün eydiz bilen yuqumlan'ghuchilar arisida Uyghurlarning yuqiri nisbetni igileydighanliqini sorighinimizda, bu nazir "chünki shinjangdiki milletler ichide Uyghurlarning nopusi köp bolghanliqi üchün elwette eydizlerning nisbitimu yuqiri bolidu‏ - de" dégen te'ejjuplinerlik jawabni berdi. (Gülchéhre)