Uyghurlarning eydiz wirusi bilen yuqumlinish ehwali kishini chöchütküdek éghir bolmaqta


2006.05.16

heroin-chikimlik.jpg
1999-Yili 25-may küni bir xitay saqchisi béyjingdiki zeherliq chékimlikke qarshi turush terbiyilesh merkizi aldida . AFP

Uyghur élidiki munasiwetlik tarmaqlardin érishken uchurlirimizgha asaslan'ghanda, xitay sehiye ministirliqi hemde Uyghur aptonom rayonluq sehiye nazariti, ili oblastliq sehiye idarisi, ghulja sheherlik yuqumluq késelliklerning aldini élish orni qatarliq jaylarning eydiz bilen yuqumlinish éhtimalliqi bolghan kishilerni asas qilip ili teweside élip barghan HIV ning tarqilish ehwali heqqidiki üch ayliq tekshürüshi yéqinda axirlashqan. Tekshürüsh netijisi éniq élan qilinmighan bolsimu, emma bu uchurgha asasen ilidiki munasiwetlik tarmaqlardin emeliy ehwallarni igiliduq.

Adettiki kishiler arisida tarqilishi tiz bolmaqta

Ili oblastliq sehiye idarisidin ismini ashkarilashni xalimighan bir xadim, "ili oblastida HIV din yuqumlinish ehwali heqqide gumanliq dep qaralghan 6000 adem üstidin élip barghan tekshürüshimizning netijisi kishini chüchütidu. Hazirgha qeder eydiz wirusini yuqturuwalghanlar 4500 ge yetti, buning 88% i Uyghurlar" dep bildürgen idi. U yene, "ilida eydizning tarqilishi intayin téz bolmaqta" dédi. Uning bildürüshige qarighanda, bu qétimliq tekshürüshte HIV din yuqumlan'ghuchilar sani jehette gerche ürümchi birinchi orunda bolsimu, emma nopus sanigha sélishturghanda eydizler nisbiti jehette ili rayoni Uyghur éli boyiche aldinqi orunda bolupla qalmay yene xitay boyichimu eng aldinqi orun'gha ötken.

Bu kishining tekitlishiche, ilgiri eydiz wirusi asasen zeherlik chékimlik chekküchilerde bayqalghan bolsa hazir barghanche kéngiyip adettiki kishiler arisida tarqilishimu intayin téz bolmaqta. U " nöwette ilining eydiz weziyiti xuddi tégi yoq quduqqa oxshaydu " dep endishisini bildürdi.

Hökümet Uyghur élida élip bérilghan bu qétimliq eydiz heqqidiki tekshürüsh statistika sanlirini sirtqa ashkarilimasliq heqqide buyruq chüshürgen bolghachqa, hazirgha qeder bu qétimqi eydiz wirusining tarqilishini tekshürüsh netijisi élan qilinmighan.

Ghuljida eydiz bilen yuqumlan'ghanlarning 90%tin köpreki Uyghurlar

Ghulja zeherlik chékimlik mesilisi bir qeder éghir bir jay bolup qaldi, eydiz bilen yuqumlan'ghuchilarningmu asasliq nisbitini shular igileydu. Uyghurlar pewqul'adde köp, eydiz bilen yuqumlan'ghanlarning 90%tin köpreki Uyghurlar, uningdin qalsa tungganlar. Chünki ghuljining nopusining yérimining köpini Uyghurlar igiligen. Ularda zeherlik chékimlik bilen shughullan'ghanlarning nisbitimu köp.

Biz ilining eydiz weziyiti heqqide ige bolghan uchurlirimiz asasida yenimu éniqraq melumat élish üchün bu qétim ghulja shehride élip bérilghan tekshürüshke qatnashqan orunlardin biri bolghan ghulja sheherlik yuqumluq késelliklerning aldini élish idarisi bilen alaqilashtuq.

Ismini ashkarilashni xalimighan bir xadim eydiz tekshürüshi heqqidiki so'allirimizgha jawab berdi. U bizning bu qétim ili oblastida élip bérilghan eydiz tarqilishi heqqidiki tekshürüsh netijenglar chiqtimu dep sorighan so'alimizgha jawab bérip "bu qétimliq tekshürüshimiz aptonom rayonluq sehiye nazariti, yuqumluq késelliklerning aldini élish merkizining yétekchilikide élip bérildi. Biz asasen ilgiri yuqumlan'ghan dep bayqalghan hem ulargha munasiwetlik da'iride tekshürüshke qoshulghan 6000 ademni asas qilip tekshürgen iduq, 4000 dek kishining HIV bilen yuqumlan'ghanliqi ashkarilandi "dédi.

Biz uningdin eydiz wirusini yuqturuwalghanlar asasen zeherlik chékimlik chekküchilermu ?dep soriduq. U "ghulja zeherlik chékimlik mesilisi bir qeder éghir bir jay bolup qaldi, eydiz bilen yuqumlan'ghuchilarningmu asasliq nisbitini shular igileydu. Uyghurlar pewqul'adde köp, eydiz bilen yuqumlan'ghanlarning 90%tin köpreki Uyghurlar, uningdin qalsa tungganlar. Chünki ghuljining nopusining yérimining köpini Uyghurlar igiligen. Ularda zeherlik chékimlik bilen shughullan'ghanlarning nisbitimu köp" dep jawab berdi.

U yene ilining eydiz weziyitini qisqighine chüshendürüp "ghuljida 1996 - yili birinchi eydiz bilen yuqumlan'ghuchi bayqalghandin hazirgha qeder on yil boldi. Ghuljida eydizning tarqilishi bir qeder téz boldi, bolupmu hazir eydiz wirusini yuqturuwalghanlarda késellik alametliri körülüp, ular doxturxanilargha barghanda dawamliq éniqlinip chiqmaqta. Shunga hazir xuddi bu yerde eydiz nahayiti keng da'iride téz tarqiliwatqandek biliniwatidu" dédi.

Eydizning aldini élish tedbirliri yéterlik emes

Gerche ghulja nöwette xitay boyichimu eydizler eng köp jayning birige aylan'ghan bolsimu, emma hazirgha qeder eydizler üchün birmu mexsus doxturxana yaki dawalash orni qurulmighan.

Nöwette ilidiki sehiye tarmaqlirining eydizning tarqilishining aldini élishta qolliniwatqan tedbiri peqet eydizning aldini élish teshwiqati qilish bolup, kishini ejeplendüridighini, hökümet ilida Uyghurlarning asasliq nopus ikenlikini bolupmu, jümlidin eydizlerning nisbitining köp qismini Uyghurlar igileydighanliqini bilip turupmu, hazirgha qeder tarqitilip kéliwatqan eydizning aldini élish matériyallirini xitay tilida neshr qilghan iken.

Ili xewerler toridin ashkarilinishiche ili oblastliq hökümet -12 aprilda eydizning aldini élish teshwiqatini kücheytish heqqide yighin échip, teshwiqat matériyallirini az sanliq millet tilidimu tarqitishning zörürlikini emdi tekitligen.

Amérikiliq Uyghurshunas doktur jastin rodélson ependi Uyghurlargha kélidighan milliy xewp xitayning siyasiy ziyankeshlikidin köprek eydizning tehditi ikenlikini agahlandurmaqta.

Nöwette, Uyghurlar Uyghur élide bolupmu iligha oxshash ilgiri xitay hökümitige qarshi inqilabi heriketler bolghan jayda, eydiz we uninggha munasiwetlik zeherlik chékimlikning tarqilishigha,xitay hökümitining meqsetlik bosh qoyuwétishi, uni tosushqa jiddiy tedbir qollanmasliqi asasliq seweb bolmaqta dep qarimaqta. Bu heqte kéyinki programmimizda dawamliq melumat bermekchimiz. (Gülchéhre)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.