Uyghur élide eydiz wirusi adettiki kishiler arisidimu keng tarqilishqa bashlidi

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Bir ayal shangxey shehiridiki bir eydizning aldini élish teshwiqat taxtisining aldidin ötmekte. AFP

Gerche hökümet yéqindin buyan Uyghur élining eydiz weziyitidin jiddiy endishe tuyghandek körünsimu emma , qolliniwatqan usulliri eydiz tarqilishini kontrol qilishta netije hasil qilalmighandek tuyghu bermekte

Eydiz heqqide eng yéngi statistikiliq sanlar

Uyghur aptonom rayonluq sehiye nazaritining xitay shinxu'a agéntliqigha ashkarlishiche, bu yil 6 - ayghiche Uyghur élide tizimgha élin'ghan eydiz 16035 neperge yetken bolup, eydiz késilige giriptar bolghanlar 563 neper, eydiz bilen ölgenler sani 105 ke yetken. Uyghur élining melum bolghan eydizler sani jehette pütün xitay boyiche tötinchi orunda ikenliki melum bolghan.

16 - Awghust shinxu'a torida bérilgen xewerde Uyghur aptonom rayonluq sehiye nazariti emeldari jang yungjungning sözini neqil keltürüp eskertishiche, Uyghur élide eydiz wirusini élip yürgüchilerning emeliy sani bolsa 60 mingdin ashidiken. Shundaqla bu san dawamliq téz sür'ette örlimekte iken.

Shundaqla ilgiri eydiz heqqide bérilgen xewer, melumatlarda tekitlen'gendek, Uyghur élidiki eydizlerning asasliq qismi Uyghurlar bolup ularning eydizni yuqturuwilishtiki asasliq yoli zeherlik chékimliklerni oxshash shprista urush iken. Emma yéqinqi yillardin buyan eydiz wirusining kengri tarqilishi bilen uning zeherlik chékimlik chekküchiler yaki pahishe qatarliq eydiz wirusi bilen biwaste uchriship xetiri küchlükrek bolghan insanlardin bashqa normal kishiler arisida tarqilishimu téz bolmaqta iken. Eydizning adettiki normal kishiler arisida keng tarqilishi eydiz weziyitining téximu jiddiy bir basquchqa ötkenlikini körsitip bergenliki üchün eydizni kontrol qilishmu téximu mushküllishidiken.

Adettiki kishiler topida eydizning keng tarilishi némidin dérek béridu?

Uyghur élidiki qizil krist jem'iyitidin awazini anglitishni xalimighan bir eydiz ge qarshi pidakarining éytishiche, Uyghur élide eydizning téz sür'ette tarqilishi peqet xéro'inni dizinfiksiyisiz ukul bilen beden'ge urush bilenla meydan'gha kelgen bolmastin, yene qalaymiqan jinsiy munasiwet ötküzüshtin meydan'gha kelgen iken.

Uning bildürüshiche yene, xitay hökümitining gherbni échish siyasitining rohigha asasen, ichkiri ölkilerdin Uyghur diyarigha pul tépish üchün kelgen xitay sodigerler, her xil shekilde köngül échish sorunliri tesis qilghan bolup, bolupmu kichik qonalghu, hor munchisi, satirashxana, put yuyushxanisi, uwulash öyi, yer asti chayxana we kafiyxanilarda xitay pahishilirini ishqa sélish arqiliq köp pul tépish meqsitini ishqa ashuridiken. Buninggha oxshash seweblermu Uyghurlar arsida eydizning köp tarqilip kétishige yol achqan.

Gerche Uyghur élining, shunche téz arida eydiz qorshawi astida qalghanliqi xelqara jama'etning jiddiy diqqitini qozghap, eydiz bimarlirigha köngül bölüsh dolqunini qozghighan bolsimu, emma kishiler yenila, hökümetning bu jehettiki xizmitining yéterlik bolmaywatqanliqini tekitlimekte. Eydiz wirusi deslep Uyghur élide bayqilip hazirghiche bolghan11 yil ichide Uyghur élining her bir bulung ‏- pushqaqlirighiche taralghan bolup, sehiye orunliri Uyghur élining 15 sheher, wilayet, oblastlirining 83 nahiye, bazarlirighiche eydizler bayqalghanliqini élan qildi.

Eydiz bilen yuqumlan'ghan Uyghurlar pewqul'adde köp, eydiz bilen yuqumlan'ghanlarning 90% tin köpreki Uyghurlar, nöwette'eydiz weziyiti xuddi tégi yoq quduqqa oxshaydu.

Tengritagh xewer torining ilgiri xewer qilishiche, Uyghur élide eydiz késili weziyiti hemmidin ghulja, aqsu, ürümchi we qeshqerde éghir bolghan. Uning üstige eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilarning yéshi barghanséri kichiklep mangghan. Hazir eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilarning 90% i 20 yashtin 40 yashqiche bolghan kishiler iken. Shundaqla ayallarning eydiz bilen yuqumlinish nisbitimu barghanche ashmaqta iken. Kishiler endishide, hökümetchu

Yéqinqi yillardin buyan Uyghur aptonom rayon xelq wekilliri bir nechche qétim xitay merkizi hökümitige qurultay yighinliri dawamida Uyghur élidiki éghir eydiz weziyiti heqqide doklat bergen idi. Wekiller sözide Uyghurlarning eydiz weziyitining kishini intayin endishige salidighanliqini, emma weziyet shundaq éghir turuqluq eydizning aldini élish tedbirliri we eslihelirining yéterlik bolmaywatqanliqini hetta mebleghmu yétishmeywatqanliqini körsetken.

Yéqinda aptonom rayonluq sehiye nazaritining naziri memet yasin eydizning tarqilishining aldini élish seperwerlik yighinida "shinjangda eydiz késili yuqturuwalghan kishiler eng köp, yuqumlinish nisbiti eng yuqiri, eydiz késili yuqturuwalghan ayallar dawamliq köpeymekte" dep tekitligen ".

Ili oblastliq sehiye idarisidin ismini ashkarilashni xalimighan bir xadim, " ili oblastidahiwdin yuqumlinish ehwali heqqide gumanliq dep qaralghan 6000 adem üstidin élip barghan tekshürüshimizning netijisi kishini chüchütidu. Hazirgha qeder eydiz wirusini yuqturuwalghanlar 4500 ge yetti buning 88% i Uyghurlar " dep bildürgen idi u yene, " ilida eydizning tarqilishi intayin téz bolmaqta" dédi. Uning bildürüshige qarighanda, bu qétimliq tekshürüshte hiwdin yuqumlan'ghuchilar sani jehette gerche ürümchi birinchi orunda bolsimu, emma nopus sanigha sélishturghanda eydizler nisbiti jehette ili rayoni Uyghur éli buyiche aldinqi orunda bolupla qalmay yene, xitay buyichimu eng aldinqi orun'gha ötken.

Bu kishining tekitlishiche, gerche hökümet tarmaqliri eydizler heqqide dawamliq mushundaq statistika qilish ishlirini élip bériwatqan bolsimu, emma bu peqet sanlarni xatirilep qoyushtin bashqa eydizning tarqilishigha qarshi bir jiddiy herikettin dérek bermeydiken. Bu xadim Uyghur élining nöwettiki eydiz weziyitini söretlep" eydiz bilen yuqumlan'ghan Uyghurlar pewqul'adde köp, eydiz bilen yuqumlan'ghanlarning 90%tin köpreki Uyghurlar, nöwette'eydiz weziyiti xuddi tégi yoq quduqqa oxshaydu " dep endishisini bildürdi.

Amérikidiki xelq'ara istratégiye tetqiqat orni 2 - iyun küni washin'gtonda xitayning eydiz ehwali heqqide doklat élan qildi. Doklattin melum bolushiche, xitayda hazir eydiz késili wirusi bilen yuqumlan'ghuchilar sani texminen 9 yüz ming etrapida bolup, Uyghur éli eydiz ehwalining éghirliqi jehette xitay buyiche ikkinchi orunda turidiken.

Tenqid we tedbir

Xelq'ara istratégiye tetqiqat merkizining xitay ishliri bölümi bashliqi béyts gil bir tereptin, eydiz késilini ezeldin chet'elliklerning késili dep qarap kelgen xitayning tunji qétim eydiz ehwalini étirap qilishining bir yaxshi bésilghan qedem ikenlikini bildürse, yene bir tereptin, xitaydiki eydiz bimarlirining sani bir milyon'gha yéqinlishay dégen turuqluq xitay hökümitining buning aldini élish üchün bir ünümlük chare qollanmighanliqini bildürdi. U yene, zeherlik chékimlikni tomurdin urush ehwalining hazir Uyghur élide intayin éghir mesile boluwatqanliqini bildürüp, bu rayon'gha alahide ehmiyet bérish kéreklikini tekitligendin bashqa, xitay hökümitining eydiz késilige yaxshi étibar bermesliki az sanliq milletler rayonida téximu éghirraq aqiwet peyda qilghanliqini tekitligen idi. Gil ependi gerche Uyghurlar bilen xitaylar otturisidiki ziddiyetni étirap qilsimu, emma bu ziddiyetning xitay hökümitining eydiz ehwaligha sel qarishigha seweb bolmaydighanliqini bildürgen idi.

Xitayning eydizning aldini élishta jiddiy we ünümlük tedbir almighanliqi, jem'iyet bixeterlikidiki pozitsiyisi xelqara jem'iyet teripidin dawamliq tenqidke uchrap kelmekte. Shundaqla bu ehwal Uyghur élide téximu roshen ipadilenmekte.

Ilgiri amérikiliq Uyghurshunas doktur jastin rodélson ependi Uyghurlargha kélidighan milliy xewp xitayning siyasiy ziyankeshlikidin köprek eydizning tehditi ikenlikini agahlandurdi.

Yéqinqi bir qanche yildin buyan, xelq'araliq eydiz fondi jem'iyetliri hemde'awstiraliye, amérika qatarliq bashqa ellerdiki sehiye organlirining yardem türliri bilen gerche Uyghur élide deslepki qedemde eydizning aldini élish teshwiqat ishliri élip bériliwatqan bolsimu, emma eydizlerge qarita dawalash, parawanliq türliri yolgha qoyulmighan idi. -16 Awghust tengritagh torining bergen xewirige qarighanda, Uyghur aptonom rayonluq hökümetning 30 ‏- qétimliq da'imiy hey'etler yighinida tunji qétim eydizlerge qarita türler buyiche meblegh ajritish heqqide " eydizlerdin tötni bikar qilish bir türde köngül bölüsh" dep atalghan siyasetni békitken.

Bu siyaset buyiche yéza ‏- kentlerdiki éghir iqtisadiy qiyinchiliqi bar eydiz yuqumdarlirigha heqsiz tekshürüsh hem dawalash ishlirini élip baridiken. Töwen turmush kapalitidin behriman qilidiken hemde bu türlerni besh yilliq pilan ichige kirgüzüp, hökümet hemde sehiye orunlirining nazariti bilen jiddiy ijra qilishni ishqa ashurmaqchi iken. (Gülchéhre)