Уйғур аптоном районида әйдиз кесилиниң тарқилиш шәкли "африқилашмақта"

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Бир аял шаңхәй шәһиридики бир әйдизниң алдини елиш тәшвиқат тахтисиниң алдидин өтмәктә. AFP

Әйдиз кесили уйғур аптоном районида әмди паһишиләр, зәһәрлик чекимлик чәккүчиләр вә өз - ара муһәббәтлишидиған охшаш җинислиқлар арисида өз ара бир - биригә юқтурудиған юқумлуқ кесәллик болуштин һалқип кәтти. Хитай сәһийә даирилириниң йеқинда елип барған тәкшүрүшидин мәлум болушичә, районда әйдиз кесилиниң тарқилиш шәклидә өзгириш йүз бәргән.

Әйдиз, әр - аяллар җинсий мунасивити билән тарқиливатқан кесәлликкә айланди

Хитай даирилири әйдизни нормал пуқралар арисида әр - аяллар җинсий мунасивити билән тарқиливатқан кесәлликкә айланди, дәп көрсәтмәктә. Хитай сәһийә министирлиқи юқумлуқ кесәлликләрни контрол қилиш вә алдини елиш идарисиниң муавин башлиқи хе яң, райондики бу вәзийәтни "әйдиз кесилиниң тарқилиш шәкли африқилашмақта" дәп тәсвирлиди.

Африқа дуня бойичә әйдиз кесили билән юқумланғучилар әң көп қитә һесаблиниду. Африқиниң төвән сәһрайи кәбир районидики дөләтләрдә аялларниң 58 % әйдиз вируси билән юқумланған болса, ботсвана, лесото, свизиланд, зимбабови қатарлиқ дөләтләрдә аялларниң әйдиз вируси билән юқумлиниш нисбити 30 % гә йетиду. Африқида әйдиз асаслиқи җинсий мунасивәт йоли билән тарқалмақта.

Хе яң, уйғур аптоном районида һәр күни 17 кишиниң әйдиз кесили билән юқумлиниватқанлиқини вә илида һәр 100 һамилдар аялниң бири әйдиз вируси юқтурувалғанлиқини ашкарилиди. У," бизниң или вилайитидә елип барған тәкшүрүш нәтиҗисидин мәлум болушичә, илида һамилдар аялларниң әйдиз вируси билән юқумлиниш нисбити 1 % гә йетип, һәр 100 аялниң бири әйдиз вируси билән юқумланған" дәйду.

Уйғурлар дуч келиватқан әң еғир тәһдит

Қан билән юқуш ичкири өлкиләрдә бир қәдәр көп учрайдиған әһвал. Лекин шинҗаңда әйдиз көп һалларда җинсий мунасивәт билән юқуватқан болуши мумкин. Кишиләр зәһәрлик чекимлик чекип, сиртта паһишивазлиқ қилип әйдиз вируси юқтурувалғандин кейин, аяли яки қиз дости билән җинсий мунасивәт қилиш җәрянида уларға юқтуридиған әһваллар көп учрайду.

Америкида яшайдиған дохтур маһинур барат ханим, бу әһвални уйғурниң җисманий саламәтлики дуч келиватқан җиддий трагедийә" дәйду америкилиқ уйғуршунас җастин роделсон илгири америка дөләт мәҗлисидики бир испат бериш йиғинида әйдиз мәсилисини "мениңчә әйдиз кесили уйғурлар дуч келиватқан хитайниң сиясий зулумидинму еғир тәһдит" дәп тәкитлигән иди.

Хе яң, уйғур аптоном райониниң әйдиз вәзийити наһайити еғир вәзийәткә дуч кәлмәктә, бу һәр қайси тәрәпләрниң диққитини қозғиши керәк, дәп көрсәтти. Униң йитәкчиликидики хитай дөләт кабинти әйдиз кесили хизмәт комитетиниң бир лексийә өмики өткән һәптә уйғур аптоном районида тәкшүрүш елип барған. Хе яң, 2006 - йили 6 ‏- айниң - 30 күнигичә уйғур аптоном районида тизимликтики әйдиз вируси юқтурувалғучиларниң 16 миң 35 кишигә йетип барғанлиқини билдүрди.

Хитай һөкүмити әйдиз кесилигә қарши турушниң чарә - тәдбири сүпитидә бәзмихана вә паһишиханиларда херидарларға җинсий қапчуқи тарқитиш тоғрисида агаһландурмақта.

Әхлақтики бузулуш әйдизниң тарқилишини тизләтмәктә

Уйғур аптоном районидики қар ләйлиси әйдиз кесили программисиниң мудири чаң күн, радиомизға уйғур аптоном райониниң әйдиз әһвали һәққидә тохталди. У, "қан билән юқуш ичкири өлкиләрдә бир қәдәр көп учрайдиған әһвал. Лекин шинҗаңда әйдиз көп һалларда җинсий мунасивәт билән юқуватқан болуши мумкин. Кишиләр зәһәрлик чекимлик чекип, сиртта паһишивазлиқ қилип әйдиз вируси юқтурувалғандин кейин, аяли яки қиз дости билән җинсий мунасивәт қилиш җәрянида уларға юқтуридиған әһваллар көп учрайду" дәп көрсәтти.

Хе яң, илидики һамилдар аялларға әйдиз вирусини зәһәрлик чекимлик чекидиған әрлири юқтурғанлиқини билдүрмәктә. Униң әскәртишичә, 2005 - йили әйдиз вируси юқтурувалған кишиләрниң 48 % әйдизни җинсий мунасивәт йоли билән юқтурувалған. Хе яң, бу кесәлликниң әмди африқиға охшаш җинсий йоллар билән тарқилидиған кесәлликкә айланғанлиқини билдүрди.

Хитайдики 650 миң әйдиз бимарини дора билән тәминләш мәсилиси хитай даирилириниң бешини қатуруватқан җиддий мәсилә болуп қалди. Хе яңниң әскәртишичә, хитай һөкүмити бәзи хәлқара дора ширкәтлири билән бу мәсилә үстидә сөзләшмәктә икән.

Кишиләрни әндишигә салидиғини туғут алдидики һамилдар аялларға җиддий тәдбир қолланмиса, туғулған бовақлар әйдиз вирусида юқумланғучилар сепигә қошулуши мумкин. Чаң күн, "өсмүрләрниң дориси мәсилисидә бизниңчә җуңго чоқум балиларға ишлитидиған әйдиз дорисини ясап чиқишини, балилар дорисиниң мувапиқ нисбәтни игилишини үмид қилимиз. Әйдиз вируси юқтурувалған аяллар имканийәтниң баричә туғмаслиқи керәк. Әгәр һамилдар болуп қалса, бовақни асраш тәдбирлирини елип, бовақниң әйдиз вирусида юқумлинишидин сақлиниш керәк" дәйду. (Әркин)