Eydizning aldini élishta, ayallar téximu köngül bölüshke muhtaj

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Bu yil dunya miqyasida élip bériliwatqan eydizning aldini élish pa'aliyetliride ayallarning eydiz bilen yuqumlinishining aَldini élishqa bekrek köngül bölüsh köprek teshebbus qilinmaqta. Bundaq bolushidiki seweb, birleshken döletler teshkilatining tekshürüshliridin melumki, on yilning aldida dunyada eydiz wirusi bilen yuqumlan'ghuchilarning 38٪ ni ayallar igileytti. Bügün'ge kelgende, pütün dunyadiki eydizlerning yérimidinmu köprekini ayallar igilimekte.

Bolupmu, 15 yashtin 24 yashqiche bolghan yash ayallarning eydiz bilen yuqumlinishi oxshash yashtiki erlerdin bir hesse yuqiri turmaqta.

Ayallarning eydiz wirusi bilen yuqumlinish nisbiti ashmaqta

Xitayda 1985 - yili tunji eydiz bilen yuqumlan'ghuchi bayqalghandin étibaren, eydiz pütün xitayda shiddet bilen tarqilip, hazirghiche 31 ölke, aptonum rayon hem sheherlergiche yamridi.

Xitay sehiye tarmaqlirining körsitishiche, bolupmu yéqinqi besh yilda ayallarning eydiz bilen yuqumlinish nisbiti téz ashqan bolup 2001- yilidiki tekshürüshtin, xitaydiki eydizlerning 44.1٪ I ayallar bolghan bolsa, 2005 - yiligha kelgende 55٪ ke yetken.

Eydizler nisbiti ichide ayallar yuqiri sanni igiligendin sirt, tekshürüshlerdin melumki köp nisbettiki ayallar bolupmu yéza noposidiki ayallar eydizning aldini élish jehette sawatqa ige emes iken.

Mutexesissler, eydizdin mudapi'elinish éngining töwen bolushimu ayallarning eydiz bilen yuqumlinishining éghir bolishidiki bir seweb dep qarimaqta.

11 - Iyul xelqara nopus küni munasiwiti bilen xitay teshwiqat ministirliqi hemde sehiye tarmaqliri xitay miqyasida ayallarning eydizdin mudapi'elinish pa'aliyetlirini kücheytishni otturigha qoydi.

Eydizning yuqushidiki asasliq amil – jinsiy munasiwet

Dunya sehiye orunlirining tekshürüsh netijisidin qarighanda, ayallarning eydiz bilen yuqumlinishi asasen jinsiy alaqe wastisi bilen bolmaqta iken. Eydiz mutexessisliri nöwette, ayallarning eydiz bilen yuqumlinish nisbitining yuqurilishi buninggha egiship balilarda eydizning saniningmu yuqurlishidek éghir bir weziyettin endishe tuymaqta. Shundaqla ayallarni eydizdin saqlash pütün dunya noposigha munasiwetlik halqiliq mesile dep jiddiy qarimaqta.

Jümlidin, Uyghur rayoni xitaydiki eydizler sani jehette yünnendin qalsa ikkinchi orunda turup kelmekte. Uyghur rayoni sehiye nazaritining yéqinda élan qilghan doklatida körsitishiche 2001 - yili eydizlerning yettidin birini ayallar igilligen bolsa, 2003 - yiligha kelgende, eydizlerning üchtin birini ayallar teshkil qilghan. Uyghur rayoni sehiye nazaritining küzütishiche, Uyghur rayonida eydizler sani 1000 din éship barmaqta iken.

Eydizning aldini élish üchün teshkillen'gen ammiwi teshkilatlardin ige bilishimizche, nöwette Uyghur élide bayqalghan eydizlerning 90٪ tin köpreki Uyghurlar bolup, buning ichide yashlarning igiligen nisbiti yuqiri iken, shundaqla ular asasen zeherlik chékimlikni orta q okul qilip urush arqiliq yuqtiriwalghanlar iken.

Yash qiz we ayallarning eydiz bilen yuqumlinish nisbiti yéqinqi yillardin béri barghanche éship bériwatqan bolsimu, xitay yaki Uyghur élidiki munasiwetlik da'iriler bu heqte éniq melumat élan qilmay kelmekte.

Ehwalni yoshurush, eydizning téximu tiz tarqilishigha türtke bolmaqta

Emma, radi'omizgha téléfon qilghan bezi Uyghurlar, nurghun yash yigit - qizlarning yéqinqi yillardin buyan gheyri késellikler bilen ölüp kétiwatqanliqini shundaqla, kishilerning eydizdin yirginish keypiyati küchlük bolghachqa, eydizlerni a'ile hem jem'iyetning yushuridighanliqini, bu xil ehwalning eydizning téximu téz tarqilishini keltürüp chiqirishi mumkinlikidin endishe qiliwatqanliqlirini bildürmekte.

Biz Uyghur rayonida ayallarning eydiz bilen yuqumlinish sür'itining téz boliwatqanliq seweblirige jawab élish üchün, Uyghur rayoni eydiz mesililiridin meslihet sorash ornigha téléfon qilghinimizda, bir xadim Uyghur rayonida nöwette ayallarning eydiz bilen yuqumlinish nisbitining téz sür'ette yuqurlishidiki sewebler heqqide chüshendürüsh bérip mundaq dégen idi:

"Uyghur rayonila emes, pütün memliket boyiche ayallarning eydiz bilen yuqumlinishi barghanche köpeymekte. Asasen jinsi alaqe yuqturiwélish yoli bolmaqta. Mesilen, bir eydiz erning bir ayal hemrasi bar dep qarisaqmu, ayallar eydizning wastiliq qurbanigha aylinip yildin - yilgha köpeymekte".

Mesuliyetchanliq éngi ajiz

U yene ayallarning asasen özi bilmigen ehwal astida eydizni yuqturiwalidighanliqini, shundaqla ularning bunda q ziyankeshlikke uchrishida ularning jinsiy hemralirining mes'uliyiti barliqini tekitlep mundaq dédi:

"Eydiz yuqumluq késellik xaraktéri bolghan bilen xéli bir mezgilgiche uning késellik alamiti éniq körülmeydu, peqet doxturxanilarda tekshürülüp éniqlan'ghandin kéyin bilgili bolidu. Bundaq ehwal astida, eydiz bolghan terep choqum hemrayigha özining eydiz ikenlikini bildürüsh mes'uliyiti bar. Bolmisa bu bir ziyankeshlik hésablinidu".

Biz peqet her xil teshwiqat terbiye xizmetliri bilen bu tarqilish tézlikini astilitilishimiz mumkin, biraqla buning tarilishini tosiyalmaymiz, buninggha qurbimiz yetmeydu. Chünki bu ademlerning mes'uliyet éngighimu baghliq.

Nöwette, dunya xaraktéride ayallarning eydiz bilen yuqumlinish nisbitining éshishigha egiship, eydizning aldini élish tarmaqliri hem mutexessisler birdek "eydizning éghirlishishning aldini élish üchün, choqum ayallargha bolghan köngül bölüshni kücheytish, ularning ornini téximu yuqiri kötürüsh kérek, ayallar özige yaxshi qarighandila andin a'ilisi hem balilarning höddisidin chiqalaydu. Ayallarni heqsizlikke, basqunchiliqqa, xeterge uchrashtin qoghdimighanda, ayal we balilarning saqliqigha kapaletlik qilmighanda, eydizning pütün dunyada ewj élishini tosup qélish mumkin emes" dep tekitlimekte. (Gülchéhre)