Әйдиз билән елишиватқан аял
2006.05.18
Уйғур елидә йеқинқи он йил ичидә әйдизниң ямриши кишини чүчүткидәк дәриҗигә йетип барди. Илгири пәқәт үрүмчи, или, қәшқәр қатарлиқ җайларда асаслиқ зәһәрлик чекимлик чәккүчиләрдә байқалған болса, нөвәттә әйдиз вабаси уйғур елидики 15 шәһәр һәм област, оттуз нәччә наһийә, йезиларғичә тарқалди. Зәһәрлик чекимликни окул қилип уруш арқилиқ әйдизни юқтурувалған әрләрдин башқа һәтта уларниң аяллири һәмдә балилириму васитилиқ һалда әйдизниң қурбанлириға айланмақта. Уйғур елидә яшаватқан кишилә әйдиз вирусиниң өз әтрапидила пирқирап йүриватқанлиқидәк бу реаллиқни қобул қилмай амали йоқ. Илида тунҗи әйдиз байқалғандин башлап һазирға қәдәр 10 йил давамида, бу район изчил һалда зәһәрлик чекимлик һәмдә әйдиз вабаси еғир дәриҗидә тарқалған җиддий вәзийәттә турмақта.
Мунасивәтлик тармақлар елан қилған статистикилиқ мәлуматқа қариғанда, нөвәттә илида байқалған әйдизләрниң 90% тин көпрәки уйғурлар икән шундақла әйдизниң юқумлиниш йоллири асасән зәһәрлик чекимликни охшаш шпириста окул қилиш, җинисий мунасивәт болуп, йеқинда йәнә, анидин балиға юқуш мисаллириму көрүлмәктә икән.
Әйдизгә гириптар болғанларниң даириси кәң
Ғулҗа шәһәрлик юқумлуқ кесәлликләрниң алдини елиш понкитидин игилишимизчә, нөвәттә әйдиз билән юқумлиниш пәқәт зәһәрлик чекимлик чәккүчи яш әрләр һәмдә қалаймиқан җинисий мунасивәттә болғучилардила көрүлүп қалмай, зәһәрлик чекимлик чәккүчи, әйдизләрниң аяллиридиму юқумлиниш нисбитиниң барғанчә өрләватқанлиқи мунасивәтлик тармақларни әндишигә салмақта икән. Бәзи пак иппәтлик яш аялларму, бигунаһ нарсидә балиларму өзи билмигән һалда әйдиз вируси билән юқумлинип ечинишлиқ тәқдир - қисмәтләргә йолуқмақта икән.
Инсаний җәмийәттә, әйдиз юқтурувалғандин кейин, бу қорқунчлуқ реаллиққа бәрдашлиқ берәлмәй роһий җәһәттин түгәшкәнләрму вә йәнә һаятқа болған тәлпүнүшиниң күчи билән бу реаллиқни қәйсәрлик қобул қилип, түрлүк азабларға тақабил турғучи ирадилик кишиләрму бар.
Әмәлийәткә йүзләнгән аял
Ғулҗида үч балиниң аниси болған гүлшән исимлик әйдиз вируси билән юқумланған бир ялғуз ана, мана у шундақ бәхтсиз әмма қәйсәр һәм меһир-шәпқәтлик бир аял. У буниңдин икки йил илгири ғулҗа шәһәрлик юқумлуқ кесәлликләрниң алдини елиш орни тәрипидин зәһәрлик чекимлик чәккүчиләр, уларниң аяллири һәмдә балилириға қарита елип берилған тәкшүрүштә әйдиз вируси билән юқумланғанлиқи байқалған. У шу чағда зәһәрлик чекимлик сәвәбидин у дуняға сәпәр қилған ериниң өз балилириға пүтмәс- түгимәс дәрт -әләмдин башқа, бу иплас кесәлни, өзигә давамлиқ әгишип йүрүйдиған әзраилни өзигә қалдуруп кетидиғанлиқини хиялиғиму кәлтүрмигән иди. У шу чағда әмдила 32 яшқа киргән яш аял иди һәмдә үч бала униңға қарашлиқ туратти.
Бир йил илгири у ғулҗа телевизийисиниң зияритини дадил қобул қилип, өзигә охшаш зәһәрлик чекимлик һәмдә әйдизниң васитилиқ қурбанлириға айлиниватқан аялларға илһам бәргән һәмдә өз кәчүрмишлири арқилиқ кишиләрни зәһәрлик чекимликтин ибрәт елишқа чақирған.
Азаблиқ әслимә
Гүлшән 1995 - йили қадир билән худди башқа қиз - йигитләргә охшаш муһәббәтлишип бәхитлик аилә қуруш үчүн той қилған. Кейин татлиққинә бир оғул пәрзәнтму көриду, уларниң турмушини баяшат дәп кәткили болмисиму, әмма бәхтлик иди. Әмма бу бәхт узунға бармиди, чүнки қадир, оғли дуняға келип узун өтмәйла ақ алвастиниң арқисиға кирип пүтүн бисати икки қоро җайи һәтта өйдики пулға яриғудәк һәммә немини зәһәргә тегишип қурутуп болған.
Гүлшән ериниң зәһәрлик чекимликкә берилип қалғанлиқидин азабланди, ериға ялвурди, йиғлиди, урушти. Барлиқ амалларни ишлитипму уни бу йолдин яндурушқа қурби йәтмиди, аҗришип кетәй дәп талай қетим ойлиған болсиму, нарсидә балилирини атисиз қоюшқа техиму көңли унимайтти, ахири иккинчи оғлиму дуняға кәлди. Қирқи ичидә йәни 2000 - йили күз күнлириниң биридә ахири у әнсиригән иш йүз бәрди. Кишиләр қадирниң зәһәрлик чекимликтин қатқан җәситини гүлшәнбағ қәбристанлиқидин байқиди. Шу чағда қадирниң биликидә зәһәр окул қилидиған шпирис санҗиқлиқ туратти.
Йеңила бошанған гүлшән төт яшлиқ чоң оғли йәнә йеңи дуняға кәлгән балиси билән һечқандақ кирим мәнбәсиз, игә -чақисиз, илаҗисиз қалди. Гүлшәнниң яшанған ата - анисиму узун өтмәй қизиниң бешиға кәлгән еғир күлпәттин ичи қан болған һалда арқа -арқидин бу аләмдин хошлашти.
Гүлшән ишсиз әмма кишиләрдин ярдәм тиләшни номус билди, лекин балилирини бақмиса болмайду. У ахири өз күчигә тайинип әски - түскиләрни йиғип балилирини беқишқа киришти.
Ташланған боваққа берилгән меһр
Гүлшән 2002 - йили әтияз күнлириниң бир әттигинидә сәһәр туруп башқилардин техиму көп пулға ярайдиған нәрсиләрни йиғивелишни ойлап йолда кетиватқанда, там түвидин чиққан бир бовақниң назук йиға авази униң йүрикини титрәтти, у аваз чиққан тәрәпкә оқтәк етилди. У йәрдә анисиниң имитишигә тәшна бир қиз бовақ ятатти. Туғулғиниға узун болмиған бу бовақ гүлшәнгә тәлмүрүп йиғлайтти. Гүлшән бу бовақниң ташливетилгән бовақ икәнликини җәзимләштурди, бирақ башқисини ойлаштин бурун бу бовақниң қосиқини тойғузай дәп ойлиди-дә, уни қучақлиғанчә өйигә елип кәлди. Кейин у, бу бовақниң саламай исимлик бир әйдизгә муптила болған аялниң ташливәткән қизи икәнликиниму билди.
Гәрчә гүлшән бу бовақни иқтисади әһвали яхширақ бирәрсиниң беқивелишини күтүп көп сүрүштә қилған болсиму, бу бовақниң әйдиз аниниң балиси икәнликини билип һечкимму җүрәт қилмиди. Әски - түскиләрни сетип аран дегәндә икки балисини беқип келиватқан гүлшәнгә нисбәтән бу бир җанни беқиш өлмәкниң үстигә тәпмәк болғандәк бир иш болсиму, униңдики анилиқ меһир, адимий меһри- шәпқәт уни бу бичарә нарәсидини қойниға елишқа ундиди. Пәқәт бир нәччә капам ашни аз йесәм пүтүдиған ишқу, дәп бу бовақни беқивалди әмма әмма тәқдир у ойлиғандәк адди әмәс әлвәттә.
Пәрзәнтләр һаятлиққа үмид
Ериниң қалдурған роһи азаблирини, иқтисадий йүкини аран - аран көтүрүп дегүдәк үч балини қатарға қошуш ғемидә йүргән гүлшәнгә йәнә бәхтсизликләр үзүлмәй кәлди. Униңға ғулҗа шәһәрлик юқумлуқ кесәлликләрниң алдини елиш орни әйдиз билән юқумланғанлиқи һәққидә диагноз қойди. Бу хәвәр униңға нисбәтән бир өлүм хетидәк, тәсвирлигүсиз көңүлсизлик елип кәлгән болсиму, әмма икки оғли һәмдә беқивалған қизиниң әйдиз әмәслики униңға зор тәсәлли иди. Гүлшән қанғучә йиғливалдин кейин йәнила өзигә тәсәлли берип анчә көп вақит қалмиған кәлгүсиниң ғемини йейишкә башлиди, униң балилири техи кичик, чоң оғли йәттә яшқа, кичик оғли бәш яшта, беқивалған қизи нурниса болса аран үч яшта.
Гүлшән" мән йәнә сәккиз - тоққуз йил өмүр көрәләйдикәнмән, униңғичә чоң оғлумму кичиклириниң хәвирини алғидәк болуп қалғудәк, кесилим қозғилиштин бурун уларниң тәқдирини өзгәртмисәм болмайду, көпрәк пул йиғип, уларни яхши оқутуп, уларға мәндин қалса қәйсәр яшашни, қийинчилиқ ичидә қандақ турмуш кәчүрүшни өгитишим керәк" дегәнләрни ойлиди-дә, йәнила үч балисиниң алдида, бу сақаймас кесәл алдида, өлүмгә йеқинлишиватқан болсиму қәйсәр болуш йолини талливалди. У биркүнла һаят болидикәнмән, бир күн бәрдашлиқ беримән, балилирим алдида үлгә болуп, уларға һаятни қәдирләшни өгитимән, уларға анилиқ меһримни һаятимниң ахириғичә бәхш етимән дегән ирадә билән яшимақта.
Бирақ ғулҗа шәһәрлик юқумлуқ кесәлликләрниң алдини елиш орнидин игилишимизчә, бу бәхтсиз ана бара - бара җисманий җәһәттин аҗизлишиватқан болуп, әйдиз кесилигә қошулуп әгәшмә кесәлликләрму униң организимлирини аҗизлаштурмақта икән. У һазир пәқәт 200 йүән әң төвән турмуш капаләт пулиға тайинип үч пәрзәнти билән начар муһитта худди қумлуқта өскән янтақ кәби қәйсәрлик билән яшимақта. Өзи ярдәмгә муһтаҗ турупму беқивалған қизиға чәксиз меһри- шәпқәт беғишлимақта вә шу арқилиқ әтраптики кишиләргә һаятниң қиммити, инсанийәт роһиниң сунмас күчини намаян қилмақта.
Мунасивәтлик мақалилар
- Илида әйдиз һәмдә зәһәрлик чекимликниң ямришиға немиләр сәвәб боливатиду?
- Уйғурларниң әйдиз вируси билән юқумлиниш әһвали кишини чөчүткүдәк еғир болмақта
- Хитай даирлири қоюп бәргән әйдиз паалийәтчиси хуҗя радиомизниң зияритини қобул қилди
- Бир әйдиз пидакариниң людавандики зиярәт хатириси
- Хитайдики әйдиз паалийәтчиси ху җя әпәндиниң из - дерики һазирғичә тепилмиди
- Уйғур елидә әйдиз шиддәт билән ямримақта
- Үрүмчи шәһиридә әйдиз кесилигә гириптар болғанларниң сани көпәймәктә
- Хитай һөкүмити әйдиз кесилиниң алдини йеңи қанун чиқириш арқилиқ алаламду?
- Хитай һөкүмити әйдиз мәсилиси һәққидә йеңи доклат елан қилди
- Зәһәрлик чекимликләр уйғур йезилириғичә ямримақта
- Хитай һөкүмити 18 - қетимлиқ дуня әйдиз күнидә нурғун вәдиләрни бәрди