Америка дөләт мәҗлисиниң ташқи ишлар комитети"йәршари интернет әркинлик қануни" мақуллиди

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Америка парламентидин бир көрүнүш. Wikipedia.org Photo

Хитай һөкүмити билән һәмкарлашқан америка интернет ширкәтлиригә җәриманә қоюлуши мумкин

Америка авам палатасиниң ташқи ишлар комитети "йәр шари интернет әркинлик қануни" мақуллап, қанунда америка интернет ширкәтлириниң истибидат дөләтләрдики һакимийәтләрни торда һөкүмәткә қарши пикир язғучи тордашларниң учури билән тәминлиши чәкләнди. Мәзкур қанун лайиһиси дөләт мәҗлисиниң ташқи ишлар комитетидики демократлар вә җумһурийәтчи авам палата әзалириниң қоллиши билән мақулланди.

Америка Yahoo ширкитиниң хитай сақчи даирилирини, тор бетидә хитай даирилириниң сияситини әйибләп мақалә язидиған яки пикир қатнаштурған өктичи затларниң учури билән тәминләш вәқәси, хитай өктичи шаири ши тавға охшаш кишиләрниң қолға елиниш вә түрмигә ташлинишиға сәвәбчи болған иди.

Америка авам палатаси ташқи ишлар комитети бу түрдики вәқәләрниң тәкрар йүз беришиниң алдини елиш мәқситидә, чаршәнбә күни җумһурийәтчи авам палата әзаси кристофир симит 2006 ‏- йили 2 ‏- айда оттуриға қойған вә америка ширкәтлириниң истибидат дөләтләрни торға чиққучиларниң учури билән тәминләшкә қарши туридиған"йәр шари интернет әркинлик қануни"ни мақуллиди. Әмди бу қанун авам палатасиниң омуми йиғиниға йоллиниду вә бу йәрдә мақулланса рәсмий күчкә болиду. Әгәр бу қанун рәсмий күчкә игә болса, Yahoo ширкитигә охшаш хитай һөкүмити билән һәмкарлашқан америка интернет ширкәтлиригә 2 милйон доллар җәриманә қоюлуши мумкин.

Қанун лайиһисини авазға қоюш йиғинида авам палата әзаси кристофир симит сөз қилип, интернет хитайға охшаш бир қисим дөләтләрдә өктичи пикирләрниң бастурушниң қорали болуп қалғанлиқини илгири сүрди. У, " интернет ‏- хитай, вейтнам, етиопийә вә башқа бир қисим дөләтләрдә мәхсус мәхпий сақчиларни орунлаштуруп, әркинлик вә демократийә һәққидә пикир баян қилған кишиләрни тепиш, тутқун қилиш, тән җазаси бериш вә түрмигә ташлашниң қорали болуп қалди " дәйду. Кристофир симит йәнә, америка интернет техникиси вә ширкәтлири хитайниң өктичи пикирләрни бастуруп, өз тәшвиқатини елип баридиған, хитай истибидат һакимийити үчүн хизмәт қилдуридиған қорали болуп қалмаслиқини әскәртти.

яху интернет ширкити торға чиққучи хитай пуқралириниң қолға елиниш вә түрмигә ташлинишиға сәвәбчи болди

Мәркизи париждики чегрисиз мухбирлар тәшкилати ахбарат әркинлики вә мухбирлар һоқуқини қоғдайдиған хәлқара кишилик һоқуқи тәшкилатлириниң биридур. Бу орган шу күни елан қилған баянатида америка дөләт мәҗлиси ташқи ишлар комитетиниң қанун лайиһисини мәдһийиләп, "интернет әркинликини қолға кәлтүрүштики кишини хошалландуридиған илгириләш " дәп көрсәтти.

Мәзкур тәшкилат, хитай даирилирини олимпик йиғини бейҗиңда өткүзүлсә, "ахбарат әркинлики вә кишилик һоқуқни яхшилаймиз " дегән вәдисидә турмиди, дәп әйиблимәктә. Мухбирларни қоғдаш тәшкилати, " йәр шари интернет қануни"ниң америка авам палатаси омуми йиғинида тезрәк мақуллинишини тәләп қилди. Мәзкур тәшкилатниң әскәртишичә, Yahoo интернет ширкити хитай даирилирини торға чиққучи хитай пуқралириниң учури билән тәминләп, аз дегәндә ши тав, ваң шав қатарлиқларниң қолға елиниш вә түрмигә ташлинишиға сәвәбчи болған.

" Биз пәқәт кишилик һоқуқ өлчиминиң хитайда әмәлийлишишини арзу қилимиз "

Мәркизи вашингтондики америка уйғур җәмийитиниң баш катипи алим сейит, бу қанун уйғур тордашларниң бихәтәрлики үчүн муһим әһмийәткә игә, дәп көрсәтти. Әгәр "йәршари интернет әркинлик қануни" авам палатасиниң омуми йиғинида рәсмий мақулланса, америка ширкәтлириниң хитай даирилирини торға чиққучиларниң учури билән тәминләш мәсилиси тәслишиду. Чүнки хитайлар америка ширкәтлирини учур билән тәминләшкә қистиса, у һалда буниңға америка әдлийә министирлиқи арилишидикән. Лекин мәзкур лайиһә, америкиниң рәсмий қануниға айлиниши үчүн мәлум вақит кетиши мумкин.

Қанун лайиһиси авам палата омуми йиғиниға сунулуш билән биргә авам палатасиниң енергийә вә сода комитетида музакиригә қоюлиду. Әгәр енергийә вә сода комитетида мақулланса, авам палатасиниң омуми йиғинида авазға қоюлуши керәк. Авам палатасиниң омуми йиғинида мақулланған тәқдирдә кеңәш палатасиниң тәстиқлишиға тоғра келиду.

Чегрисиз мухбирлар комитетиниң вашингтондики ишханисиниң мәсули мо лийоң, авам палата енергийә вә сода комитетиниң қанун лайиһисини тезрәк тәстиқлишини тәләп қилип, " биз чегрисиз мухбирлар тәшкилати америка интернет ширкәтлириниң хитай билән сода қилишини тосимақчи әмәс. Биз пәқәт пүтүн дуня етирап қилған кишилик һоқуқ өлчиминиң хитайда әмәлийләштүрүлүшини, америка ширкәтлириниң хитайдики өктичи затларға зәрбә бериш вәқәлиригә арилишип қалмаслиқини арзу қилимиз " дәйду.

"Бу қанун мәлум җәһәтләрдә интернет ширкәтлириниң қарши турушиға учриши мумкин"

Лекин йәнә бәзи сиясий анализчиларниң әскәртишичә, мәзкур қанун лайиһиси кеңәш палатасида тәстиқлинип, президент буш имза қойғанға қәдәр болған бу җәрянда рәт қилиниш еһтимали мәвҗүт. Америкидики хитай сиясий анализчи ли хоңкүән, бу қанунниң америка интернет ширкәтлириниң вә Wall Street тики гуруһларниң қарши турушиға учраш еһтимали бар, дәп қарайдиған күзәткүчиләрниң биридур. У, "бу қанун мәлум җәһәтләрдә интернет ширкәтлириниң қарши турушиға учриши мумкин. Вашингтон районида бу ширкәтләр ялливалған нурғун лобичи гуруһлар бар.

Йәнә бир җәһәттә, Wall Street аксийә базиридики гуруһларда америкиниң мәблиғи билән хитайниң әрзан әмгәк күчини бирләштүрүп, байлиқни көпәйтиш арзуси мәвҗут. Бу күчләр наһайити қудрәтлик " дәйду. Лекин бу мәсилидә ли хоңкүәнниң билән америка уйғур җәмийитидики алим сейитниң пикири бирдәк әмәс. Алим сеийт, бу гуруһларниң мәзкур қанунни тохтитивелиши тәскә тохтайдиғанлиқини билдүрди. Әгәр "йәр шари интернет әркинлик қануни лайиһиси"рәсмий америка қануниға айланса, у һалда йәр шари интернет әркинлик ишханиси қурулуп, америка һөкүмитиниң интернет учур әркинлик сияситигә мәсул болиду вә бу қанунға хилап һәрикәтләрни назарәт қилиду. (Әркин)