Amérika dölet mejlisining tashqi ishlar komitéti"yershari intérnét erkinlik qanuni" maqullidi


2007.10.25

USCONGRESS-150.jpg
Amérika parlaméntidin bir körünüsh. Wikipedia.org Photo

Xitay hökümiti bilen hemkarlashqan amérika intérnét shirketlirige jerimane qoyulushi mumkin

Amérika awam palatasining tashqi ishlar komitéti "yer shari intérnét erkinlik qanuni" maqullap, qanunda amérika intérnét shirketlirining istibidat döletlerdiki hakimiyetlerni torda hökümetke qarshi pikir yazghuchi tordashlarning uchuri bilen teminlishi cheklendi. Mezkur qanun layihisi dölet mejlisining tashqi ishlar komitétidiki démokratlar we jumhuriyetchi awam palata ezalirining qollishi bilen maqullandi.

Amérika Yahoo shirkitining xitay saqchi da'irilirini, tor bétide xitay da'irilirining siyasitini eyiblep maqale yazidighan yaki pikir qatnashturghan öktichi zatlarning uchuri bilen teminlesh weqesi, xitay öktichi sha'iri shi tawgha oxshash kishilerning qolgha élinish we türmige tashlinishigha sewebchi bolghan idi.

Amérika awam palatasi tashqi ishlar komitéti bu türdiki weqelerning tekrar yüz bérishining aldini élish meqsitide, charshenbe küni jumhuriyetchi awam palata ezasi kristofir simit 2006 ‏- yili 2 ‏- ayda otturigha qoyghan we amérika shirketlirining istibidat döletlerni torgha chiqquchilarning uchuri bilen teminleshke qarshi turidighan"yer shari intérnét erkinlik qanuni"ni maqullidi. Emdi bu qanun awam palatasining omumi yighinigha yollinidu we bu yerde maqullansa resmiy küchke bolidu. Eger bu qanun resmiy küchke ige bolsa, Yahoo shirkitige oxshash xitay hökümiti bilen hemkarlashqan amérika intérnét shirketlirige 2 milyon dollar jerimane qoyulushi mumkin.

Qanun layihisini awazgha qoyush yighinida awam palata ezasi kristofir simit söz qilip, intérnét xitaygha oxshash bir qisim döletlerde öktichi pikirlerning basturushning qorali bolup qalghanliqini ilgiri sürdi. U, " intérnét ‏- xitay, wéytnam, éti'opiye we bashqa bir qisim döletlerde mexsus mexpiy saqchilarni orunlashturup, erkinlik we démokratiye heqqide pikir bayan qilghan kishilerni tépish, tutqun qilish, ten jazasi bérish we türmige tashlashning qorali bolup qaldi " deydu. Kristofir simit yene, amérika intérnét téxnikisi we shirketliri xitayning öktichi pikirlerni basturup, öz teshwiqatini élip baridighan, xitay istibidat hakimiyiti üchün xizmet qilduridighan qorali bolup qalmasliqini eskertti.

Yaxu intérnét shirkiti torgha chiqquchi xitay puqralirining qolgha élinish we türmige tashlinishigha sewebchi boldi

Merkizi parizhdiki chégrisiz muxbirlar teshkilati axbarat erkinliki we muxbirlar hoquqini qoghdaydighan xelq'ara kishilik hoquqi teshkilatlirining biridur. Bu organ shu küni élan qilghan bayanatida amérika dölet mejlisi tashqi ishlar komitétining qanun layihisini medhiyilep, "intérnét erkinlikini qolgha keltürüshtiki kishini xoshallanduridighan ilgirilesh " dep körsetti.

Mezkur teshkilat, xitay da'irilirini olimpik yighini béyjingda ötküzülse, "axbarat erkinliki we kishilik hoquqni yaxshilaymiz " dégen wediside turmidi, dep eyiblimekte. Muxbirlarni qoghdash teshkilati, " yer shari intérnét qanuni"ning amérika awam palatasi omumi yighinida tézrek maqullinishini telep qildi. Mezkur teshkilatning eskertishiche, Yahoo intérnét shirkiti xitay da'irilirini torgha chiqquchi xitay puqralirining uchuri bilen teminlep, az dégende shi taw, wang shaw qatarliqlarning qolgha élinish we türmige tashlinishigha sewebchi bolghan.

" Biz peqet kishilik hoquq ölchimining xitayda emeliylishishini arzu qilimiz "

Merkizi washin'gtondiki amérika Uyghur jem'iyitining bash katipi alim séyit, bu qanun Uyghur tordashlarning bixeterliki üchün muhim ehmiyetke ige, dep körsetti. Eger "yershari intérnét erkinlik qanuni" awam palatasining omumi yighinida resmiy maqullansa, amérika shirketlirining xitay da'irilirini torgha chiqquchilarning uchuri bilen teminlesh mesilisi teslishidu. Chünki xitaylar amérika shirketlirini uchur bilen teminleshke qistisa, u halda buninggha amérika edliye ministirliqi arilishidiken. Lékin mezkur layihe, amérikining resmiy qanunigha aylinishi üchün melum waqit kétishi mumkin.

Qanun layihisi awam palata omumi yighinigha sunulush bilen birge awam palatasining énérgiye we soda komitétida muzakirige qoyulidu. Eger énérgiye we soda komitétida maqullansa, awam palatasining omumi yighinida awazgha qoyulushi kérek. Awam palatasining omumi yighinida maqullan'ghan teqdirde kéngesh palatasining testiqlishigha toghra kélidu.

Chégrisiz muxbirlar komitétining washin'gtondiki ishxanisining mes'uli mo liyong, awam palata énérgiye we soda komitétining qanun layihisini tézrek testiqlishini telep qilip, " biz chégrisiz muxbirlar teshkilati amérika intérnét shirketlirining xitay bilen soda qilishini tosimaqchi emes. Biz peqet pütün dunya étirap qilghan kishilik hoquq ölchimining xitayda emeliyleshtürülüshini, amérika shirketlirining xitaydiki öktichi zatlargha zerbe bérish weqelirige ariliship qalmasliqini arzu qilimiz " deydu.

"Bu qanun melum jehetlerde intérnét shirketlirining qarshi turushigha uchrishi mumkin"

Lékin yene bezi siyasiy analizchilarning eskertishiche, mezkur qanun layihisi kéngesh palatasida testiqlinip, prézidént bush imza qoyghan'gha qeder bolghan bu jeryanda ret qilinish éhtimali mewjüt. Amérikidiki xitay siyasiy analizchi li xongküen, bu qanunning amérika intérnét shirketlirining we Wall Street tiki guruhlarning qarshi turushigha uchrash éhtimali bar, dep qaraydighan küzetküchilerning biridur. U, "bu qanun melum jehetlerde intérnét shirketlirining qarshi turushigha uchrishi mumkin. Washin'gton rayonida bu shirketler yalliwalghan nurghun lobichi guruhlar bar.

Yene bir jehette, Wall Street aksiye baziridiki guruhlarda amérikining meblighi bilen xitayning erzan emgek küchini birleshtürüp, bayliqni köpeytish arzusi mewjut. Bu küchler nahayiti qudretlik " deydu. Lékin bu mesilide li xongküenning bilen amérika Uyghur jem'iyitidiki alim séyitning pikiri birdek emes. Alim séiyt, bu guruhlarning mezkur qanunni toxtitiwélishi teske toxtaydighanliqini bildürdi. Eger "yer shari intérnét erkinlik qanuni layihisi"resmiy amérika qanunigha aylansa, u halda yer shari intérnét erkinlik ishxanisi qurulup, amérika hökümitining intérnét uchur erkinlik siyasitige mes'ul bolidu we bu qanun'gha xilap heriketlerni nazaret qilidu. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.