Amérika hökümitining rabiye xanimning qoyup bérilishige qayturghan inkasliri

• Muxbirimiz peridening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Amérika hökümiti ataghliq Uyghur pa'aliyetchisi we karxanichisi rabiye qadirning qoyup bérilgenlikini tebriklidi hemde xitay hökümitini kishlik hoquq weziyitini yaxshilashta téximu köp tirishchanliq körsitishke chaqirdi. Amérika tashqi ishlar ministirliqining démokratiye, kishilik hoquq we emgek ishlirigha mes'ul yardemchi tashqi ishlar ministiri maykél kozak muxbirlarni kütiwélish yighinida, rabiye qadirning qoyup bérilgenlikidin intayin xushal bolghanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

"Ular rabiye qadirni qoyup berdi. Rabiye qadir, siyasiy sewep bilen xitay hökümiti teripdin uzun mezgil tutup turulghan kishilerning biri hemde uning mesilisige komitétimizdiki barliq ezalar yéqindin köngül bölüp keldi. U peqet gézit-zhornallarni ewetkenliki üchünla, xitay hökümiti teripidin dölet mexpiyetlikini ashkarilighan dep türmige tashlandi. Buninggha kishining ishen'güsi kelmeydu. Lékin uning hazir erkinlikke chiqqanliqidin biz tolimu xushal bolduq".

Uyghur mesiliside rabiye qadirningla qoyup bérilishi téxi yéterlik emes

Men shuni éniq dep qoyay. Uni qoyup bergenlikning özila yéterlik bolmaydu…… shundaqla biz bu heqte xitay hökümitige dawamliq bésim ishlitimiz.

Maykél kozak yene, gerche xitayning rabiye qadirni qoyup bérishi bir ilgirilesh bolsimu, emma buning yene yéterlik emeslikini éytti. U mundaq dédi:

"Men shuni éniq dep qoyay. Uni qoyup bergenlikning özila yéterlik bolmaydu. Biz buni peqet 'bir qedem ilgirlesh' dep qarshi alimiz. Biz buningdin sirt yene xitaydiki bashqa nurghun kishilik hoquq mesililirige we hazirghiche türmide yétiwatqan siyasiy mehbuslarning teqdirige köngül bölimiz. Shundaqla biz bu heqte xitay hökümitige dawamliq bésim ishlitimiz".

Amérika b d t da xitayni eyibleydighan qararni sunmaydighan boldi

Amérikida chiqidighan washin'gton pochta gézitining peyshenbe künidiki xewiride, xitay hökümitining rabiye qadirni qoyup bérish bedilige amérika hökümitidin, jenwede échiliwatqan birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komitétining yilliq yighinida xitayni tenqitleydighan qarar sunmasliqini telep qilghanliqini körsetken. Amérika tashqi ishlar ministirliqining mu'awin bayanatchisi adam ireli bu heqte mundaq deydu:

"Biz heqiqeten rabiye qadirning qoyup bérilishi heqqide köp tirishchanliq körsitip kelduq. Rabiye qadirning qoyup bérilishi, bizning jenwede xitayni eyibleydighan qararni sunmasliqimizda bir sewep boldi. Emma bu birdin-bir sewep emes. Buningdin bashqa yene, xitay hökümiti kishilik hoquq mesilisidiki bezi sahelerde biz bilen maslishidighanliqini bildürdi. Mesilen, xitay b d t xadimlirining xitayni ziyaret qilishigha yol qoydi hemde xelq'ara qizil krést jem'iyitining béyjingda ishxana qurushigha maqul boldi".

Adam ireli yene, xitay hökümitidiki bu ilgirleshlerni qarshi alidighanliqini, emma xitayda buningdin sirt yene nurghun kishilik hoquq mesililiri mewjut bolup, amérika hökümitining bu heqte xitaygha izchil bésim ishlitidighanliqini bildürdi.

Rabiye xanimning qoyup bérilishige, kondoliza raysning ziyariti sewep boldi

"Elbette yene nurghun mesililer mewjut. Mesilen Uyghur éli we tibetni öz ichige alghan xitayda yenila nechche onminglighan siyasiy mehbuslar türmide yétiwatidu.

Ilgiri Uyghur élini ziyaret qilip kelgen hemde rabiye qadir mesilisige köp köngül bölgen amérikining démokratiye we kishilik hoquq ishlirigha mes'ul sabiq yardemchi ministir lorén kréynér bu heqte radi'omizning ziyaritini qobul qilip, rabiye xanimning qoyup bérilgenlikidin özining intayin xushal bolghanliqini bildürdi. Biz uningdin xitayning rabiye qadirni bundaq tuyuqsiz qoyup bérishidiki sewebini sorighinimizda, u amérika tashqi ishlar ministiri kondoliza raysning xitaygha qilidighan ziyaritining buningdiki asasliq sewep ikenlikini körsetti. U mundaq dédi:

"Rays xanim yéqinda xitaygha ziyaretke baridu. Méningche bu xitay hökümitining rabiye qadirni bu mezgilde qoyup bérishidiki asasliq sewep. Kondoliza rays, rabiye qadir mesilisini obdan bilidu hemde uninggha shundaq qiziqidu. Shundaqla bu uning tashqi ishlar ministiri bolush süpiti bilen xitaygha qilidighan tunji ziyariti bolup hésablinidu. Shunga xitay buning qanchilik muhim ikenlikini obdan bilidu".

Lorén kréynér sözide, rabiye qadirning qoyup bérilishi, amérika hökümitining jenwede xitayni eyibleydighan qararni sunmasliqidiki bir muhim sewep bolalaydighanliqini éytti. U yene, xitay hökümiti ötken yilidiki jenwe yighini aldida rabiye qadirning késimini bir yil qisqartqanliqi sewebidin amérika hökümitining ötken yilimu jenwede xitayni eyipleydighan qararni sunmighanliqini bildürdi.

Yene nechche onminglighan kishi xitay türmiside yétiwatidu

Elbette bu yene dawamlishidu. Rabiye qadir Uyghur mesilisining bir simwoli. Lékin u Uyghur mesilisi emes. Buningdin sirt yene söhbetlishidighan we ilgiri sürüshke tégishlik nurghun Uyghur mesililiri bar.

Rabiye xanimning qoyup bérilishini amérika hökümitidin sirt, xelq'aradiki her qaysi kishilik hoquq teshkilatliri qarshi aldi. Xelq'ara kechürüm teshkilatining amérikidiki wekili t . Kumar, rabiye xanimning qoyup bérilishini tebriklesh bilen birge, xitayda jümlidin Uyghur élide yene nurghun kishilik hoquq mesililirining mewjut ikenlikini bildürdi. U mundaq dédi:

"Elbette yene nurghun mesililer mewjut. Mesilen Uyghur éli we tibetni öz ichige alghan xitayda yenila nechche onminglighan siyasiy mehbuslar türmide yétiwatidu. Shinjang xitaydiki siyasiy jinayetchilerge ölüm jazsi bérilidighan birdin-bir jay. Buningdin sirt yene, türmilerdiki qiyin-qistaqlar, diniy erkinlik depsendichiliki, söz we metbu'at erkinlikning boghulushi we pilanliq tughut qatarliq nurghun kishilik hoquq depsendichilikliri xitayda yenila éghir".

Uyghur mesilisige dawamliq köngül bölimiz

T . Kumar sözide yene, amérika tashqi ishlar ministiri kondoliza raysni xitaydiki ziyaritide kishilik hoquq mesilisini otturigha qoyushqa chaqirdi. Shundaqla u axirida xelq'ara kechürüm teshkilatining Uyghur mesilisige dawamliq köngül bölüp turidighanliqini éytti. Lorén kréynér ependimu oxshashla, rabiye xanimning qoyup bérilishi bilen amérikining Uyghur mesilisidiki tirishchanliqining toxtap qalmaydighanliqini bildürdi. U mundaq dédi:

" Elbette bu yene dawamlishidu. Rabiye qadir Uyghur mesilisining bir simwoli. Lékin u Uyghur mesilisi emes. Buningdin sirt yene söhbetlishidighan we ilgiri sürüshke tégishlik nurghun Uyghur mesililiri bar. Biz buninggha dawamliq tirishchanliq körsitimiz".

Rabiye qadir 1999 - yili 8 -ayda xitay hökümiti teripidin qolgha élinip, uninggha "dölet mexpiyetlikini ashkarilash" jinayiti bilen 8 yilliq qamaq jazasi bérilgen. U 6 yil türmide yatqandin kéyin bu yil 3 - ayning 17 - küni qoyup bérildi. Emma xitay metbu'atlirida bu heqte héchqandaq melumat bérilmidi. (Peride)