Jorj bush putinni mudapi'e sistémisidin qorqmasliqqa dewet qildi

• Muxbirimiz ümidwarning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Prézidént bush chéxtiki yighinda, barliq siyasi mehbuslarning qoyup bérilishini soridi. Czech Republic 05 June 2007. US President George W. Bush called Tuesday for the "immediate and unconditional release" of many dissidents in countries such as Belarus, Myanmar, Cuba and Vietnam. / AFP PHOTO/Jim WATSON

Amérikining sherqiy yawropada bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisi ornitish pilani rusiyini endishige salghan bolup, bu mesilide ikki dölet arisida pikir ixtilapliri dawamliship, ikki dölet munasiwetlirige selbiy tesir körsitidighan amillarning birige aylan'ghan idi. Sekkiz sana'etleshken dölet rehberliri yighini harpisida amérika prézidénti jorj bush rusiyini mezkur sistémidin qorqmasliqqa chaqirip, buning rusiyige tehdit emeslikini chüshendürdi.

Bush putinni qorqmasliqqa chaqirdi

Amérika prézidénti jorj bush sana'etleshken 8 dölet yighini harpisida özining yawropadiki besh döletke qaratqan sepirini seyshenbe küni aldi bilen chéxiye jumhuriyitidin bashlidi.

Prézidént bush chéx jumhuriyitining prézidénti waslaw kla'us we chéx bash ministiri qatarliq erbablar bilen körüshüp, amérika-chéx munasiwetliri jümlidin amérikining sherqiy yawropa orunlashturmaqchi bolghan bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisini öz ichige alghan bir qatar mesililer heqqide toxtaldi.

Putin, gérmaniye bash ministiri angéla mérkel xanim bilen. German Chancellor Angela Merkel shakes hands with Russian President Vladimir Putin 06 June 2007 / AFP PHOTO DDP/MICHAEL KAPPELER GERMANY OUT

Amérika awazi radi'osining muxbiri skot stérnisning pragadin bergen xewirige asaslan'ghanda, prézidént bush amérikining sherqiy yawropada orunlashturmaqchi bolghan bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisining rusiyige tehdit emeslikini tekitligen .

Bush muxbirlarni kütüwélish yighinidiki sözide rusiye prézidénti putinning yawropa qurulmaqchi bolghan mezkur mudapi'e sistémisidin qormasliqini tekitlep, " men semimiylik bilen shundaq hésablaymenki, bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisi peqet mudapi'e mesilisidin ibarettur. Men bu heqte prézidénti putin bilen xeyligéndamda échilidighan sekkiz chong dölet yighinida we yene u iyulning béshida u manga kelgende sözlishimen. Men uninggha wladimir, sen bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisidin qorqmasliqing kérek, biz amérika-rusiye birleshme sistémisini qurushqa birlikte qatnishishimiz mümkin" dégen.

Soghuq munasiwetler urush axirlashti

Bush bu sözini éytishtin bir kün ilgiri rusiye prézidénti wladimir putin amérikining bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisi heqqide qayta toxtilip, buning rusiye üchün tehdit ikenlikidin bisharet bérish bilen birge eger amérikining bu sistémini ornatsa, u chaghda rusiyining bashqurulidighan bombilirining nishanining yawropa bolidighanliqini bildürüp, " biz öz xewpsizlikimizni qoghdishimiz kérek , bundaq qilishimizning teshebbuskarliri biz emesmiz " dep tekitligen.

Rusiyining intérfakis agéntliqining xewer qilishiche, prézidént bush" soghuq urushning axirlashqanliqi we chéx xelqining oxshash waqitta amérika qoshma shitatliri we rusiyining dosti bolalaydighanliqini tekitligen. U sözide yene " biz birlikte köpligen meqsetlerge yételeymiz, uning biri, erkin döletlerni rezil tüzümler teripidin qoyup bérilishi mumkin bolghan rakétalardin qoghdashtur."

Amérika prézidénti bush öz sözide rusiye prézidéntigha bashqurulidighan bomba sistémisining rusiyige qaritilmighanliqini hemde "bizning memliketlirimizning düshmenliri eshundaq rakétalarni qoyup bérishqa uriniwatqan rezil tüzümler we esebiyler" dep chüshendürgenlikini tekitligen .

Muxbirlarni kütüwélish yighinida chéx bash ministiri mirék topalanék mezkur mudapi'e sistémisini qollash menisini bildürüp, bu sistémining yawropaning erkinlikini qoghdashni kücheytidighanliqini, ularning mezkur sistémini yawropa zéminidiki erkinlikni qoghdashqa qoshulghan ortaq töhpe dep qaraydighanliqini tekitligen.

Prézidént bush rabiye qadirni qobul qildi

Rabiye qadir xanim we Uyghur amerika birleshmisining mu'awin re'isi rushan abbas, amerika prézidénti jorj bush bilen söhbette. Photos are courtesy of UAA / Rushan

5-Iyun küni prézidént bush pragada échilghan xelq'araliq démokratiye we insan hoquqi yighinigha qatniship, démokratiye hem kishilik hoquq mesilisi heqqide nutuq sözlidi. Igilishimizche, shu küni yene prézidént jorj bush we uning repiqisi lora bush xanim pragada ötküzülgen démokratiye we kishilik hoquq yighinigha qatnashqan dunya Uyghur qurultiyining re'isi, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimni qobul qilghan. Rabiye qadir xanim prézidént bushqa Uyghurlarning doppisini teqdim qilghan shuningdek Uyghurlar heqqide melumat bergen . Amérika prézidénti rabiye qadir xanimgha özining Uyghurlar mesilisige köngül bölidighanliqini bildürgen.

Prézidént bush démokratiye we insan hoquqi mesilisi heqqide sözligen nutqi dawamida rabiye qadirni alahide tilgha élip, uning démokratiye we kishilik hoquq üchün küresh qilghanliqi sewebidin perzentlirining diktatorlar teripidin türmige tashlan'ghanliqini eslitip ötken.

Uyghur közetküchiliri amérikining sherqiy yawropada bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisi ornitishining rusiyining naraziliqigha uchrawatqan peytte hemde zor xelq'ara ehmiyetke ige sekkiz sana'etleshken dölet bashliqliri yighinining échilish harpisida Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadirni qobul qilishini Uyghurlarning démokratik we milliy herikitige zor ilham we ümid élip kélidu dep qarimaqta. Xewerlerdin qarighanda, prézidént bush sekkiz sana'etleshken dölet yighidin kéyin, 8-iyun küni polshani ziyaret qilip, polsha prézidénti bilen bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh sistémisi we bashqa munasiwetlik mesililer boyiche söhbet élip baridu.

Amérikining pilani boyiche polsha bilen chéxiyige 10 dane bashqurulidighan bombidin mudapi'e körüsh qurulmisi orunlashturulmaqchi , tarixtin béri sherqiy yawropani öz tesir astida tutushqa intilip kelgen rusiye buni özige nisbeten zor tehdit dep qarighan , netijide mezkur mesilide ikki dölet arisida pikir ixtilapi künsayin kücheygen bolup, iyul aylirida prézidént putin amérikini ziyaret qilip, prézidént bush bilen mezkur mesile heqqide söhbetliship, mesilini aydinglashturmaqchi iken. (Ümidwar)