Америка - хитай һәрбий даирилири достлишиватамду?
2007.11.07
Америка дөләт мудапиә министири роберт гейтис алдинқи күни хитай зияритини ахирлаштурди. Гейтесниң бу қетимқи зияритидә хәлқара җамаәтниң диққитини тартқан иран мәсилидин башқа йәнә икки нуқта болуп ; буниң бири, америка-хитай һәрбий ишлирида қизиқ линийә алақиси орнитишқа келишиши; йәнә бири болса, америкиниң хитай һәрбий ишлиридики хупияниликкә қарита әндишисиниң тилға елинишидур. Мана бу икки нуқта, сиясий мулаһизичиләр тәрипидин түрлүк мулаһизә қилинмақта.
Америка-хитай һөкүмәт әмәлдарлири оттурисида қизиқ линийә алақиси орнитиш тәшәббуси , 1990 -йилларниң ахирида оттуриға қоюлуп, 2004 -йили әмәлгә ашқан . Икки тәрәп һәрбий ишлирида қизиқ линийә алақә тәшәббуси болса, 2003 -йили америка тәрәптин оттуриға қоюлған, хитай буниңға бу йил 6 - айда мақуллуқ билдүргән.
" Қизиқ линийә орнитиш америкиниң дүшминигә қарап йеқинлишиши , әмма достлишиши әмәс "
2001 -Йили америка -хитай һәрбий ишлирида хәйнән арили вәқәси йүз бәргән, бу вәқәдә, икки тәрәпниң чарлиғучи айропиланлири соқулуп кетип, хитай тәрәпниң учқучиси ваңвей һаятидин айрилған, америка тәрәпниң 24 адими хитай территорийисигә рухсәтсиз чүшүп һаятини қоғдап қалған; бу вәқәниң сәвәбини америка тәрәп, икки тәрәп арисидики учур-алақә йетәрсизлики дәп көрсәткән. Мана бу җәрянларни нәзәрдә тутқан анализчилардин фу тайшиң" икки тәрәп оттурисида қизиқ линийә алақиси орнитилиши нормал бир иш, у пәқәт учур дәвридики хәлқара һәрбий ишлар тәрәққиятиниң нормал еһтияҗи, униң икки тәрәп мунасивитидә алаһидә әһмийити йоқ" дәп тәрипләйду.
Фу тайшиң тәйвән дөләт мудапиә университети уруш тәтқиқат институтиниң муавин башлиғи , у сөзидә йәнә , " америка хитайниң дүшмән икәнликини ениқ билиду, қизиқ линийә орнитиш келишими америкиниң дүшминигә қарап йеқинлишиши , әмма достлишиши әмәс , америка һәр вақит дүшминигә йеқинлишип турушқа әһмийәт бериду" дәп көрситиду.
Шаңхәй шәрқи асия тәтқиқат орниниң башлиғи җаң нйәнчи америкиниң нөвәттики тәйвән сияситини " тәйвәнни америка -хитай ортақ контрол қилиш сиясити"дәп изаһлайду вә америка - хитай һәрбий даирилириниң мунасивити һәққидә тохтилип мундақ дәйду, " тәйвән мәсилисидә һәр икки тәрәпниң өзигә хас мәнпәәти бар, тәйвән мәсилисидә икки тәрәпниң ортақ мәнпәәти йоқ , бу сәвәбтин, икки тәрәп арисидики мунасивәт , қоллинилған ибариләр қандақ болушидин қәтийнәзәр мәнпәәт талишиштин башқа нәрсә әмәс."
" Америкиниң биринчи номурлуқ дүшмини хитайдур "
Хитайни истратегийилик шерик яки истратегийилик рәқип дәп тонуш америкидики хитай сиясити үстидики икки чоң охшимиған қараш. Хитайни истиратегийилик рәқип қариғучилар арисида " көк еқим - Blue Team дәп атилидиған бир гуруппа болуп, булар, хитайни америка үчүн әң хәтәрлик куч дәп қарайду. Хитай - америка арисида һаман бир күни тоқунуш келип чиқиду, буниң үчүн хитай һазирдин башлап тизгинлиниш керәк дәп тәклип бериду. Көк еқимдикиләр америкиниң һөкүмәт, һәрбий, ахбарат вә идеологийә сепидә бәлгилик нопузға игә болуп, америкиниң хитай сияситигә һәр вақит актип тәсир көрситиду.
Көк еқимдикиләр, 1999 -йили 3 -айда хитай һәққидә мәхсус доклат тәйярлап, хитайниң америкидин һәрбий техника оғрилиғанлиқини паш қилған, 2000 - йил америка дөләт мәҗлисидә, тәйвәнниң әскирий күчини ашурушни мәқсәт қилған "тәйвән бихәтәрликини күчәйтиш лайиһиси" намлиқ лайиһиниң мақуллинишиға сәвәб болған; 11 - сентәбир вәқәсидин кейин,көк еқимдикиләрниң америкиниң биринчи номурлуқ дүшмини хитайдур" дегән қариши америка хәлқи ичидә бәлгилик дәриҗидә етибарини йоқатқан болсиму, әмма америкиниң хитай сияситидики тәсирини азайтмиған.
Бу қетим, роберт гейтис тилға алған хитайниң һәрбий саһәдики хупиянилик мәсилиси, көк еқимдикиләр изчил түрдә тәкитләп келиватқан мәсилидур. Мана бу нуқтини нәзәрдә тутқан мулаһизичиләр, гейтесниң бу қетимқи зияритини америка-хитай мунасивитиниң яхшилинишидин бишарәт дәп қарашқа болмайдиғанлиқини әскәртмәктә.
Һөрмәтлик радио аңлиғучилар, америка ташқи ишлар министири кандилиза райис, 2000 - йили февралда , америкиниң дөләт мәнпәәти дегән уқумни қайта шәрһиләп, америка мәнпәәти демәк,дуняда америкиниң һәрбй күчиниң үстүнлүкини қоғдаш демәктур дәп көрсәткән һәм хитайниң асия тенч -окян районида, хоҗайинлиқ иштиһаси билән баш көтүрүп чиқиватқанлиқини әскәрткән иди. (Шөһрәт һошур)
Мунасивәтлик мақалилар
- Хитайниң һәрбий мувәппәқийитиниң сири
- Шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилати асиядики нато (NATO) болуп шәкиллинәләмду?
- Виладимер путин русийиниң һава армийә күчини намайиш қилди
- Давамлишиватқан икки чоң һәрбий маневир үч дөләт оттурисидики назук мәсилиләрни ашкарилимақта
- Хитайниң һиндистан билән бирликтә өткүзмәкчи болған һәрбий маневириниң мәқсити немә?
- Хитай вә русийиниң маневир арқилиқ еришмәкчи болған йошурун мәқсәтлириму бар
- Хитай хәлқара қудрәтлик дөләт болуш орнини тикләшкә тиришиватамду ?
- Хитайниң һәрбий тәрәққияти америка билән австралийиниң әндишисини күчәйтмәктә
- Хитайниң һәрбий заманивилаштуруш пилани асия - тинч окян районида тәһдит пәйда қиливатамду ?
- Хитай -русийә қорал-ярақ содиси давамлашмақта
- Америка хитайниң һәрбий тәрәққиятиға диққәт қилмақта