Kishilik hoquq organliri: amérika, öz qimmet qarishingda ching tur!

Süret, 2010 - yili 25 - may, amérika tashqi ishlar ministiri hillariy klinton xanim, amérika maliye ministiri timosiy héytnér bilen birge xitay xelq sariyida xu jintaw bilen körüshüwatqan körünüsh.

Ular mektubida amérikining xitay bilen bolghan munasiwetliride kishilik hoquq prinsiplirida ching turup, öz qimmet qarishini qoghdishi kéreklikini bildürgen.

Mektupta yene, amérika prézidénti barak obama we tashqi ishlar ministiri hillariy klinton xanimning nobél mukapatigha érishken yazghuchi lyushawbo mesilisi heqqide xitaygha qilghan chaqiriqi alqishlan'ghan we klinton xanimning 2011 - yili birinchi ayda élip bérilidighan amérika - xitay söhbitide kishilik hoquqni aldinqi orun'gha qoyushi dewet qilin'ghan.

Biz amérika tashqi ishlar ministiri hillariy klinton xanimgha yollan'ghan mektupning mezmuni we otturigha qoyulghan pikirlerning néme ikenlikini bilish üchün bu xetni yollighan organlarning biri bolghan erkinlik sariyi teshkilatining pikir erkinliki ishxanisining mudiri kortnéy reds xanimni ziyaret qilduq.

Kortnéy xanim aldi bilen hillariy klinton xanimgha mektupni yollashtiki meqsitini éytip berdi:

-- Biz qalghan kishilik hoquq teshkilatliri bilen birlikte, tashqi ishlar ministiri hillariy klinton xanimni xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliki mesilisi üstide xitaygha bésim ishlitishke chaqirish üchün, bu xetni uninggha yolliduq. Chünki biz obama hökümitining kishilik hoquqqa yéterlik derijide köngül bölmeywatqanliqigha ishinimiz. Biz bu xette hökümetni kishilik hoquqni aldinqi orun'gha qoyushqa dewet qilip, kishilik hoquq teshkilatlirining bu heqtiki endishini yetküzduq. Amérika hökümitini xitayning tesirige uchrimasliqqa chaqirduq.

Melum bolushiche, bu xette amérika hökümitige bir qanche maddiliq telep - pikirler sunulghan bolup, kortnéy xanim otturigha qoyulghan bu telep - pikirler heqqide qisqiche melumat bérip mundaq dédi:

-- Biz bu xette amérika hökümitining xitaygha döletni qanun bilen idare qilish, döletni idare qilishta ochuq we mes'uliyetchanliqni ashurush, muhit mesilisi qatarliq mesililer üstidiki bésimni artturushini telep qilduq. Buningdin sirt biz yene, hillariy klinton we uning etrapidiki yardemchilirining béyjingda we washin'gtonda Uyghur, tibet we xitay kishilik hoquq pa'aliyetchiliri we shundaqla adettiki puqralar bilen uchrishish élip bérishini, peqetla hökümet emeldarliri bilen emes, oxshimaydighan kishiler bilen körüshüsh telipini otturigha qoyduq.

Kortnéy xanim sözining axirida, özining amérika tashqi ishlar ministirining xuddi u burun otturigha qoyghan xitaydiki intérnét erkinliki mesilisi, gogul shirkitining mesilisi qatarliqlar bilen birlikte xitaydiki Uyghur we tibet xelqige yürgüzüliwatqan insan heqliri zulumi mesilisige jiddiy qarap, xitaygha bu heqtiki bésimni ashurushini telep qilghanliqini éytti.

Hillariy klinton xanimgha mektup yazghan 9 kishilik hoquq orginining ichide amérika Uyghur birleshmisimu bar bolup, biz bu munasiwet bilen amérika Uyghur birleshmisining bash katibi, d u q mu'awin re'isi ömer qanat ependinimu ziyaret qilduq. U sözide amérikining yéqindin buyan xitaygha qaratqan siyasitidiki yumshaq teleppuzini özgertkenlikini, shunga amérikining kishilik hoquq mesilisidimu oxshash qattiq teleppuz qollinishi kéreklikini bildürdi.

Ömer qanat ependi sözide yene, amérikining Uyghur mesilisige tutqan pozitsiyiside kishini xush qilghudek özgirishlerning barliqini, shunga yanwardiki ikki dölet söhbitidimu Uyghur mesilisining choqum muhim mesile qatarida kün tertipke kélidighanliqigha ishinidighanliqini éytti.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.