Amérika we yawropa xitayni tibetke heqiqiy aptonomiye bérishke chaqirdi

2009 - Yili 10 - mart küni chingxey ölkisi, xeynen aptonum oblasti, go maying baziri pütün qorallanghan xitay eskerliri bilen tolghan körünüsh.

Bu yil 10 - mart küni tibet qozghilingining 50 yilliq xatire küni, 14 - mart bolsa ötken yilqi lxasa weqesining bir yilliq xatire küni. Bu munasiwet bilen mart éyi tibetke alaqidar terepler üchün sezgür ay sanalmaqta. Shunga bügün xitay tashqi ishlar ministirliki amérika awam palatasining tibet qararigha naraziliq bildürdi.

Yawropa parlaméntining bügünki tibet heqqidiki qarari, parlaméntta, mutleq köp sandiki ezalarning qollishi bilen yeni, 131 ge qarshi 338 awaz bilen maqulluqtin ötken. Qararda, xitayning tibet terep bilen söhbette semimiy bolushi, we tibet xelqi ichide aliy aptonomiye heqqide référondom yeni ray sinash élip bérishi telep qilin'ghan. Yawropa parlaménti, xitay tibet mesilisige emeliy hem ünümlük chare qollanmighan teqdirde, tibet yashlirini zorawanliq yoligha mejburlap qoyidighanliqini eskertken. Birqanche kündin béri yawropa parlaméntida tibet bayriqi ésilghan.

Amérika awam palatasining tibet heqqidiki qarari toluq awaz bilen maqulluqtin ötken. Qarar yene xitayni, chet'el muxbirlirining we kishilik hoquq pa'aliyetchilirining tibetni ziyaret qilishigha yol qoyushqa chaqirghan.

Nöwette tibette weqe chiqip qélishidin endishe qiliwatqan xitay, amérika we yawropaning mezkur qararlirini tibet xelqini qurutush dep qarimaqta.

Xitay tashqi ministirlikining bayanatchisi bügünki sözide amérikini, junggoning ichki ishlirigha qopalliq bilen arilashti, junggo xelqining qelbini renjitti, dégen we bu xil weziyette ikki dölet munasiwitining zexmige uchraydighanliqini eskertken.

Tünügün amérika awam palatasi tibet heqqide qarar maqullawatqan peytte, amérika tashqi ishlar ministiri héllary klinton xitay tashqi ishlar ministiri yang jyéji bilen körüshti.

Héllary klintonning bügün muxbirlarni kütüwélish yighinida bildürüshiche, u yangjiyéji bilen körüshken chéghida, xitaydiki insan heqliri mesilisi we tibet mesilisini otturigha qoyghan. Héllary xanim yene ikki terepning insan heqliri témisida pikir birlikige kélelmgenlikini shundaqtimu, amérikining insan heqliri mesilisdiki meydanidin her waqit waz kéchelmeydighanliqini bildürgen.

Héllary xanim xitay ziyariti dawamida, insan heqlirini emes, iqtisadiy krizisni aldinqi orun'gha qoyghini üchün xelqaradiki kishilik hoquq teshkilatlirining tenqidige uchrighan idi. U bügünki sözide pütün döletlerning insaniyet aldida mes'uliyiti barliqini, xelq'ara mesililerni ortaq hel qilishi kéreklikini bildürgen. Emma xitay tibet mesilisini xitayning ichki ishliri hem uni insan heqliri yaki milliy mesilisi emes, xitayning zémin pütünlüki mesilisi dep otturigha qoymaqta. Shunga xitay tashqi ishlar ministirliki amérika awam palatasining tibet heqqidiki qararni xelq'ara kélishimlerge xilap dep eyibligen.
 
Xongkongdiki kishilik hoquq we démokratiye teshkilatining bildürüshiche, sichü'ennning aba wilayitidiki tibet rahibliri 3 ‏- mart küni döletke qarshi naraziliq namayishi ötküzgen. Emma, xitay da'iriliri mezkur namayishning döletke qarshi namayish emes, belki, xitay kompartiyisining tibette hakimiyet ornatqanliqining 50 yilliqini xatiriligen tebrik namayishi ikenlikini bildürgen.