Amérika bilen yaponiye xitay tehditige qarshi hemkarliqni kücheytishke bashlidi

Amérika tashqi ishlar ministiri héllariy klinton bir heptilik sherqiy asiya ziyaritini bashlighan bolup, sürette, u, yaponiyidiki bir kürüwélish yighinida.

Yaponiye metbu'atlirining xewer qilishiche, amérika - yaponiye emeldarlirining yéqindin buyan élip barghan yuqiri derijilik uchrishishlirida xitayning herbiy tehditige qandaq taqabil turush mesilisi merkezlik muzakire qilin'ghan.

Yaponiye axbarat wastilirining amérika we yaponiyilik diplomatlarning sözidin neqil keltürüp xewer qilishiche, tokyo bilen washin'gton xitayning rayonda künséri küchiyiwatqan herbiy jehettiki tehdit sélish küchige qarshi istratégiyilik hemkarliqni, bolupmu déngizdiki tehditke qarshi hemkarliqni kücheytishni nishan qilghan yuqiri derijilikler söhbitini qanat yaydurushqa bashlighan.

Yaponiye "yomyuro " gézitining düshenbe küni diplomatik menbelerdin neqil keltürüp bergen xewiride, bu türlük söhbetlerning yéqindin béri ikki dölet yuqiri derijilik emeldarlirining arisida bashlan'ghanliqini, amérika - yaponiye tashqi ishlar ministirlirining 23‏ - séntebir küni nyuyork shehiride ötküzülgen söhbitide bu mesle muzakire qilin'ghanliqini, amérika terepning hemkarliqni kücheytish pilanini otturigha qoyghanliqini ilgiri sürgen.

Yaponiye axbarat wastilirining xewerliride yene, amérika - yaponiye emeldarlirining 23‏ - séntebirdiki uchrishishida bu mesile muzakire qilinipla qalmay, yaponiye mu'awin tashqi ishlar ministiri kénichiro sasé bilen amérika mu'awin dölet ishlar ministiri jim stéynbérgning 12‏ - öktebir küni washin'gtonda élip barghan söhbitining bu mesilige chétilghanliqi, ikki tereplerning xitay peyda qiliwatqan déngizdiki herbiy tehditni muzakire qilghanliqi we öz ara pikir almashturghanliqi ilgiri sürülgen.

Yaponiye tashqi ishlar ministiri méxara bilen amérika dölet ishlar ministiri klinton xanim charshenbe küni hawayda uchrishidu. Ikki döletning diplomatiye sahesidiki zatlar, amérika - yaponiye yuqiri derijilik di'aloglirida xitayning künséri éship bériwatqan xelq'ara jem'iyettiki tesir küchi we keng kölemlik herbiy tereqqiyat qurulushigha qandaq inkas qayturush mesilisi muzakirige qoyulup kéliwatqanliqini, klinton we mixaraning hawaydiki söhbitining témisi merkezlik halda yene shu xitayning herbiy tereqqiyat mesilisige chétilidighanliqini bildürgen. Lékin diplomatik menbeler, amérikining yaponiye bilen ötküzülüwatqan xitaygha qandaq taqabil turush mezmunidiki bu di'aloglar xitayda parakendichilik qozghap, xitay bilen bolghan bashqa sahelerdiki hemkarliqini ongushsizliqqa uchrishishidin éhtiyat qiliwatqanliqi, bu di'aloglarning, bolupmu yer shari hawa kilimati, pul - mu'amile krizisi we shimali koriye yadro qorallar pilani qatarliq mesililerni ongushsizliqqa uchritishtin éhtiyat qilip, temkinlik bilen heriket qiliwatqanliqini bildürmekte.

Lékin, amérikidiki weziyet analizchisi ilshat hesen ependi, gerche amérika yuqiriqi mesililerde xitay bilen hemkarlishishqa mejbur bolsimu, lékin xitayning déngizdiki tesir da'irisini kéngeytishke üzlüksiz urunup, uning yaponiye déngiz teweliki etrapi we jenubiy junggo déngizida peyda qilghan yéqinqi ighwagerchilik heriketlirining amérikini bi'aram qilghanliqini, bu ehwalda amérikining yaponiye bilen bolghan ittipaqdashliqqa ehmiyet bérishni kücheytip, yaponiye bilen bolghan soghuq munasiwet dewridiki burunqi munasiwetni eslige keltürüshke bashlighanliqini ilgiri sürdi.

Xitayda déngizgha qarap kéngiyish kérekmu yaki quruqluqqa qarap kéngiyish kérekmu dégen mesile, az kem yéqinqi 150 yildin béri izchil talash - tartish témisi bolup kelgen tarixiy bir mesilisidur. Bu mesile 19‏ - esirning kéyinki yérimida manju ordisi sherqiy türkistan'gha esker chiqirip, qeshqeriyini istila qilish mesilisini muzakire qilghanda ordidiki herbiy we mülki emeldarlar arisida talash - tartish qozghighan idi. Bu mesile manju ordisidiki déngizgha kéngiyishni teshebbus qilghuchilarning wekili, shimaliy déngiz weziri li xongjang bilen, qeshqeriyini istila qilip, quruqluqqa kéngiyishni teshebbus qilghuchilarning wekili zu zungtang otturisida keskin talash - tartish qilin'ghan.

Manju ordisidiki bu munazire quruqluqqa kéngiyish terepdarlirining üstünlüki bilen axirlashqan bolsimu, lékin bu mesilidiki talash - tartish hazirgha qeder tügimigen idi. Xitay bu yil 5‏ - ayda "déngiz armiyisining 2010 ‏ - yilliq tereqqiyat doklati" élan qilip, déngiz armiyiside "qudretlik dölet"ke aylinishning milliy istratégiyilik pilan ikenlikini we déngiz tewesidiki igilik hoquqni mustehkemleshni tekitligen. Ilshat ependi xitayning déngizgha qarap kéngiyish pilani yaponiyige tehdit peyda qilipla qalmay, amérikining rayondiki herbiy mewjutluqi bilen toqunush peyda qilidighanliqini bildürdi.

Xitayning déngizdiki herbiy pa'aliyet da'irisini kéngeytishi yalghuz amérika we yaponiyini bi'aram qilipla qalmay, bu yene jenubiy junggo déngizidiki taqim arallarda igilik hoquqi barliqini otturigha qoyup kéliwatqan rayondiki qoshna ellerde endishe qozghighan idi. Rayondiki wéytnam, filippin qatarliq bu döletler xitay bilen oxshashla sépratil taqim arallirida igilik hoquqi barliqini eskertip, xitayning bir tereplimilik igilik hoquq telipige qarshi chiqqan. Mezkur arallarning igilik hoquqi mesilisidiki talash - tartishlar bezide bu rayonning weziyitini jiddiyleshtüriwétidighan nazuk mesilige aylinip qalghan.

Xitayning bu yil yazda jenubiy junggo déngizidiki arallarni "junggoning négizlik menpe'eti" dep élan qilip, yaponiye déngiz tewelikige yéqin rayonlarda pa'aliyetni kücheytishi rayondiki weziyetni jiddiyleshtürüwetken. Bu ehwalda amérika xitayning bayanatigha inkas bildürgen idi.

Amérikining mu'awin prézidénti baydin, amérika dölet mudapi'e ministiri géytis we dölet ishlar ministiri klinton arqa - arqidin xitayni agahlandurup, amérika - yaponiye dostluqini we jenubiy junggo déngizida amérikining menpe'eti barliqini tekitligen.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.