Uyghur musapirlirining xitaygha ötküzüp bérilish xewpi xelq'ara kechürüm teshkilatini heriketke keltürdi

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki melumati
• Download story audio

Merkizi londondiki xelq'ara kechürüm teshkilati seyshenbe küni élan qilghan qazaqistan da'iriliri teripidin tutup turuliwatqan we xitaygha qayturulush kumkinchiliki bolghan yüsüp qadir toxti we abduqadir sidiqlar heqqidiki bayanatida, bu kishiler xitaygha qayturulsa ten jazasi yaki yaman mu'amilige uchrash, eger atalmish "jinayiti éghir," dep qaralsa ölüm jazasigha höküm qilinish qatarliq kishilik hoquqi éghir ziyankeshlikke uchrash xewpi mewjut, dep agahlandurdi.

Xitaygha qayturulushning xewpi

Xelq'ara kechürüm teshkilatining eskertishiche, ular xitay hökümitining qazaqistandin bu ikki Uyghurni ötküzüwélishni telep qiliwatqanliqi toghrisidiki uchurlargha érishken.

Bayanatta, "qazaqistan da'irilirining yüsüp qadir toxti we abduqadir sidiqlarni xitaygha mejburi qayturuwétishidin endishe qilmaqtimiz we ular xitayda ten jazasi yaki ölüm jazasigha höküm qilinish xewpige duch kélishi mumkin," dep tekitlgen xelq'ara kechürüm teshkilati," qazaqistan da'irilirining bu kishilerni mejburi qayturuwetmesliki, ularning a'ile tawabati bilen körüshüsh we adwukat tutushigha yol qoyushini chaqirimiz," deydu.

Merkizi nyu - yorktiki kishilik hoquqni közütüsh teshkilatining yuqiri derijilik tetqiqatchisi mékiy spéygil, bu ikki Uyghurning xitaygha qayturulghandin kéyin kishilik hoquqi ziyanekeshlikke uchrash xewpi endishe yaritiwatqanliqini bildürdi. Uning eskertishiche, xitay hökümiti Uyghur aptonom rayonida térrorizimgha qarshi turush we atalmish "üch xil küchler" ge zerbe bérishni bahane qilip, Uyghurlarning kishilik hoquqini depsende qilmaqta.

Mékiy spéygil "qazaqistan hökümiti musapirlarning ten jazasigha uchrash, ölüm jazasigha höküm qilinish we adil sotlinish mümkinchiliki bolmighan bir döletke Uyghur musapirlirini qayturmasliqi kérek," deydu.

Qolgha élinish jeryani

Xelq'ara kechürüm teshkilatining eskertishiche, yüsüp qadir 1996 - yili xitaydin ayrilip qazaqistan'gha chiqqandin kéyin bu yerde diniy telim terbiye bilen shughullan'ghan we bu yil 8 - mart küni qazaqistan da'iriliri teripidin qolgha élin'ghan.

Kechürüm teshkilati, abduqadir sidiqning qazaqistan chégra da'iriliri teripidin qazaqistan'gha ötüwatqanda qolgha élin'ghanliqini we chégridin qanunsiz kirish bilen eyiplen'gen tutqunning 6 ayliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqini bildürdi.

Xelq'ara kechürüm teshkilatining eskertishiche, abduqadir sidiq memlikettiki chéghida siyasi aktipchanliqi we köz qarishi, pilanliq tughut, hashar emgiliki, xitayning milliy siyasitini tenqidligenliki üchün 2 ay türmide yatqan we bu jeryanda tehditke uchrighanliqtin yurtini terik étishke mejbur bolghan.

Qazaqistan elchixanisi jawab bermidi

Qazaqistan hökümiti bu ikki musapirning türmidiki ehwalini, ularning hazirghiche tutup turulush seweblirini chüshendürüp baqmidi.

Qazaqistanning washin'gtondiki elechixanisining axbarat emeldari bu mesilige baha bermeydighanliqini bildürmekte. Téléfonimizni alghan qazaqistan elchixanisining siyasi we axbarat ishlirigha jawapkar bir emeldari, "bu mesilige baha bérelmeymen. Qachqunlar toghrisida méning melumatim yoq," deydu.

Uyghur musapirlarning teqdiri kishilerni endishige salmaqta

Kechürüm teshkilati charshenbe künki bayanatida, qazaqistan da'irilirini b d t musapirlar ehdinamisida öteshke tégishlik mejburiyitini béja keltürüshke chaqirip, "her qandaq kishini xitaygha mejburi qayturuwétish, ehdinamidiki musapirlarni mejburi qayturmasliq toghrisidiki prinsipqa xilap," deydu.

Kishilik hoquqni közütüsh teshkilatidiki mékiy spéygilning eskertishiche, xitaygha qoshna ellerdiki Uyghur musapirlarning teqdiri kishilerni endishe we qayghugha salmaqta. Pakistan hökümiti xitaygha qayturup bergen isma'il semetning ötken yili 10 - ayda ölüm jazasigha höküm qilin'ghanliqini we hazir hüsenjan jélilning xitaygha qayturulush xewpige duch kéliwatqanliqini tekitligen mékiy spéygil," qazaqistan - xitay ikki dölet arisidiki öz ara kélishimler b d t we xelq'ara ehdinamilarning rohigha xilap kelmesliki kérek," didi. Lékin xitay hökümiti Uyghur aptonom rayonida "bölgünchiler", "térrorchilar" we " diniy esbiyler" ge qarshi küresh élip bériwatqanliqini ilgiri sürmekte we bularni rayonning bixeterlikige tehdit séliwatqan küchler, dep qarimaqta.

Xitay tashqi ishlar ministirliki chin gang, seyshenbe küni shangxey guruhidiki döletlerning mudapi'e ministirlar yighini munasiwti bilen élan qilghan bayanatida, atalmish " üch xil küchler" ni rayonning bixeterlikige tehdit salmaqta, dep eyiplidi we bu qétimqi ministirlar yighinining bu mesilisini muzakire qilidighanliqini bildürdi. Lékin xelq'ara kechürüm teshkilati bayanatida, xitay da'irilirining Uyghur aptonom rayonida élip bériwatqan " üch xil küchler" ni basturush herikiti "rayonda Uyghur jem'iyitini nishan qilghan éghir we omumi yüzlük kishilik hoquqi ziyanekeshlikini keltürüp chiqarmaqta," deydu.

Qazaqistan metbu'atlirining ashkarilishiche, xitay bilen qazaqistan 1996 - yildin kéyin imzalighan bir kélishim boyiche astana hökümiti Uyghur qachqunlirini siyasi musapir, dep qarimaydighanliqigha we qazaqistanda ulargha b d t musapirlar ehdinamisi boyiche mu'amile qilinmaydighanliqigha wede bergen. Lékin qazaqistan hökümiti hazirghiche xitay bilen bu mezmundiki bir kélishim imzalan'ghanliqini ashkare élan qilip baqmidi. (Erkin)