Aghduruwétilgen qirghizistan prézidénti aqayéw istipa berdi
2005.04.04
24 - Marttiki xelq inqilabida aghduruwétilgendin kéyin rusiyige qéchip barghan qirghizistan prézidénti esqer aqayéw, düshenbe küni moskwada xizmitidin istipa bérip, prézidéntliq hoquqidin waz kechti. Aqayéwning istipanamisi seyshenbe kündin bashlap resmi küchke ige bolidu. Buning bilen qirghizistan tarixidiki bir dewr axirlashqan boldi. Aqayéwning istipasini mu'eyyenleshtürgen parlamént ezasi tashgül kéreksizow, " aqayéw qirghizistan xelqining könglidiki tarixiy qararni chiqardi," dep körsetti.
Qirghizistanning moskwa elchixanisidiki murasim
Aqayéwning xizmitidin istipa bérish kélishimige imza qoyush murasimi düshenbe küni qirghizistanning moskwadiki elchixanisida ötküzülgen. Aqayéw, ömurbeg tekebayéw bashchiliqidiki qirghizistan parlamént wekiller ömikining nazariti astida istipanamigha imza qoydi.
Murasimgha qirghizistanning rusiyidiki bash elchisi bilen qirghizistanning sabiq bash ministiri nikolay tanayéwlar qatnashqan. Türkiye "yéngi shefeq" gézitining ashkarilishiche, türkiye tashqi ishlar ministiri abdulla gül, enqerening qizilchahammam nahiyiside chaqirilghan aq partiyilik parlamént ezalirining yighinida, aqayéwning kéyinki künlirini türkiyide yashash ümidi barliqini bildürgen.
Nuri türkel: aqayéwning istipasi qirghizistanning tinchliqi üchün paydiliq
Amérika Uyghur jem'iyitining re'isi nuri türkelning tekitlishiche, aqayéwning xizmitidin istipa bérishi qirghizistandiki siyasi krizisni yumshitish shundaqla bu yil 6 - aydiki prézidént saylimining tosalghusiz élip bérilishigha paydiliqken. Nury turkel mundaq deydu:
"Aqayéwning qaytmighini gherb elliri we hazir hoquqtiki qirghiz rehberliri tewsiye qilghandek, kélip chiqish aldida turghan jem'iyettiki bezi igiz-pesliklerning aldini élishqa roli bolidu. Jem'iyetni retke sélish üchün, aqayewdek xelqning neziridin chüshken we xelqni ümidsizlendürgen bir ademning bu rayondin yiraq yerde turushi, bu rayonning ötkünchi mezgilidiki bixeterliki we ötkellerdin tosqunluqsiz ötüp kétishi üchün ijabiy roli bolidu".
Aqayéwning istipa bérishke imza qoyush murasimi bilen birge, aqayéwning qirghizistan xelqighe sözligen nutuqi téléwizor lintisigha élindi. Amma uning nutuqini élan qilish yaki qilmasliqni qirghizistan parlaménti seyshenbe küni qarar qilidiken.
Aqayéw, köngli renjigen puqralarning epu qilishini telep qildi
Imza qoyush murasimigha qatnashqan parlamént wekiller ömikidiki zatlarning ashkarilishiche, aqayéw qirghizistan puqralirigha sözligen nutuqida, " özining hakimiyet yürgüzgen 14 yil jeryanidiki töhpilirini tilgha alghan. Bu jeryanda köngli renjigen puqralarning epu qilishini telep qilghan" aqayéw, " qirghzi'istanning kelgüside démokratik dölet bolush yolida méngishini ümid qilghan."
Öktichiler qirghizistanda hakimiyetni tartiwalghandin kéyin, bu yil 6 - ayning 26 - küni prézidént saylimi élip baridighanliqini jakarlighan shundaqla ötkünchi hökümetning bash ministiri, qirghizistan prézidénti qurmanbeg baqiyéw qatarliqlar prézidént saylimida namzat bolidighanliqini élan qilghan idi.
Uyghur qanunlargha hörmet qilidighan démokratik qirghizistan körüshni xalaydu
Qirghizistan Uyghur ittipaqining re'isi rozi memet baqiyéw, aqa'u'éwning istipa bergenlikini qarshi aldi. Qirghizistanda siyasi muqimliqni saqlashning muhimliqini tekitligen rozi memet baqiyéw, yéngi hökümetning qirghizistan qanunliridiki démokratik prinsiplarni emiliyitide körsitishke chaqirdi. Rozi memet baqiyéw mundaq deydu:
"Birinchidin, asasi qanunda hemmimizning teng hoquqluq grazhdan ikenlikimiz élan qilin'ghan. Ikkinchidin, aqayéw öz waqtida qirghizistanning insaniy hoquqluq memliket ikenlikini éytqan. Lékin, axirqi waqitlarda nurghun qanunlar qeghez yüzidila qélip qaldi. Hazir biz yéngi qirghiz hökümitidin, yéngi saylan'ghan parlaménttin qanunlarning qeghez yüzide qélip qalmasliqini we emeliy hayatta ishlitilishini ümid qilimiz".
U, axirida hakimiyet üstidiki qurmanbeg baqiyéw qatarliqlarning " qirghizistanni démokratiye yoligha élip mangidighanliqigha ishinimen," dep körsetti.
Aqayéw dewride xitayning shangxey hemkarliq teshkilatidiki eng köngülchek xoshnisi qirghizistandiki özgürüsh, xitayni ensiritishke bashlidi. Xitay hökümiti 23 - marttin 28 - martqiche qirghizistan chégra éghizlirini taqighan idi. Amma qirghizistan tashqi siyasitining özgermeydighanliqini tekitligen tashqiy ishlar ministiri roza otanbayéwa, béyjing da'irilirining endishisini peseytishke tirishqan.
Uyghurlar qirghizistan türmisidiki mehbuslarning adil sotlinishini ümid qilidu
Rozi memet baqiyéw, démokratiyilishish musapisidiki qirghizistanda Uyghurlar démokratik hoquqi hörmet qilinishini ümid qildi. Rozi memetning bildürüshiche, qirghizistandiki Uyghur jama'iti aqayéw dewride ölüm jazasigha höküm qilin'ghan exmet gönen qatarliq Uyghur mehbuslarning dilosini qaytidin körüp chiqish toghrisida sot mehkimisige erz sunidiken.
Qirghizistan türmisidiki exmed gönen qatarliq Uyghurlarni qirghizistanda partiltish herikitige qatnishish bilen eyipligen aqayéw hökümiti, mehbuslarning aldini ölüm jazasigha, keynini muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilghan.
Esqer aqayéw, 1990 - yili qirghizistan parlaménti teripidin prézdéntliqqa saylinishtin ilgiri, sabiq sowét ittipaqi dewridiki meshhur fizikshunaslarning biri bolup, qirghizistan penler akadimiyisining mudiri idi. Rusiye bilen qazaqistan, aqayéw bilen qirghizistan da'irilirining otturisida imzalan'ghan kélishimning kapaletchilikini üstige alghan. Kélishim boyiche qirghizistan hökümiti esqer aqayéw we uning a'ilisining bixeterlikige kapaletlik qilishi kérek. Qirghizistan parlaménti seyshenbe küni aqayéw a'ilisining bixeterlikige kapaletlik qilish toghrisidiki qanun lahiyisini muzakire qilidiken. (Erkin)