Intérnétte hazir "xitayda az sanliq milletler assimilyatsiye qiliniwatamdu yaki öz -ara birlishiwatamdu?" dégen témida erkin munazire bashlandi (1)

9 ‏- Ayning 21 ‏- künidin bashlap 'b b s' ning tor bétide "xitayda az sanliq milletler assimilyatsiye qiliniwatamdu yaki öz -ara birlishiwatamdu?" dégen témida erkin munazire bashlan'ghan idi. Shu küni, xitay milli ishlar komitétining bashliqi dölet kabinitining axbarat yighinida muxbirlarning su'allirigha jawab bergende, xitayda az sanliq milletler assimilyatsiye qiliniwatidu, ularning medeniyiti chekliniwatidu dégen mesilini étirap qilmidi. Bash orgini gérmaniyidiki dunya Uyghur qurultéyining bayanatchisi dilshat réshit ependi "xitay hökümitining barche milletke 'jongxu'a milliti' dégen atalghuni qolliniwatqanliqining özila xitaydin bashqa milletlerni assimilyatisiye qiliwatqanlining pakiti' dep körsetti.

Buninggha xitay hökümranlirila emes, ichimizdin chiqqan rehberlermu jawabkar

Jilindin yézilghan obzorda bayan qilinishiche, hazir xitayda az sanliq milletlerni assimilatsiye qilish mesilisi nahayiti éghir. Aldi bilen hazir hemme kishining közige ochuq körün'gini shuki, xitayda hazir az sanliq milletlerning tili yoqitiliwatidu. Bu mesile bizning dewrimizde, bizdek mushu bir ewlad adem yashawatqan dewrde yüz berdi. Bu, tarixta biz sadir qilghan bir chong jinayet délosi bolup qalidu. Bu dewrde milliy miraslirimiz yoqaldila emes, belki ewladlirimizning kelgüsi menpe'etimu sétiwitildi. Bu déloni sadir qilghuchi xitay hökümranlirila emes, buningda ichimizdin chiqqan rehberlerdimu jawabkarliq bar. Mesilen, az sanliq milletlerning aliy mekteplerge kiridighan san körsetküchlirini hoquqi bar, puli bar xitaylar xalighanche igiliwalidu. Ewladlirimizning bundaq ömürlük menpe'etini ichimizdin chiqqan rehberler bir qap tamaka yaki bir waq tamaqqa sétiwiridu. Eger ular qolidiki hoquqni ishlitelise, milliti bundaq kün'ge qalmighan bolatti.

Xitaydiki hazirqi milletler munasiwiti - milletlerning öz -ara birlishishi

Londondin yézilghan bir obzorda bayan qilinishiche, xitaydiki milletler munasiwitini 'assimilyatsiye' dep mutleqleshtürüp éytmay, uni milletlerning öz -ara birlishishi dégen tüzükrek. Mesilen, manjurlar hazir xitayche sözlishidu. Xitay tilida bolsa nurghunlighan manjurche sözlükler saqlinip qaldi. Manjurlarning chipaw dep atilidighan kéyim-kéchekliri, yémeklik türliri xitay örp-adetliride saqlinip qaldi. Bu jeryanda xitay millitide nahayiti chong özgirish boldi. Hazirqi xitay millitini buningdin 2000 yil burunqi xitay millitige sélishturghanda özgirish nahayiti chong . Buning özi milletlerning öz-ara birlishishi. Bundaq birlishish milletler öz - ara qirghinchiliq qilghandin yaxshi. Undaq bolmay az sanliq milletler yenila iptida'iy jem'iyette turiwerse bolamti?

Tarixta bundaq qebih milliy siyaset qollinilip baqmighan idi

Tokyodin yézilghan obzorda bayan qilinishiche, xitayda hazir dawamlishiwatqan til -yéziq jehette az sanliq milletlerni kemsitidighan we birterepke yan basidighan siyaset hökümetning xitaydin bashqa milletlerni assimilyatsiye qilidighan usuli bolup qaldi. Ichki mongghuliyide hetta xitayche, mongghulche her ikki xil tili teng qollinish, hökümet xizmetchiliri bundaq ikki xil tilda sözleydighan bolush dep teshebbus qilin'ghan idi, merkizi hökümet ret qildi. Kommunist hökümiti mongghullarning nopusini shalanglitish üchün, ichkiridin xitaylarni köplep köchürüp kélishke bashlighanda, bezi mongghullar hetta ulargha yol qoyush, emma peqet kokxot qatarliq sheherlerdila sap mongghullar turidighan birnechche rayonni berpa qilip yerlik medeniyetni saqlap qélishni otturigha qoyghan idi, unimu merkizi hökümet ret qildi. Belki bu mongghul aptonom rayonida xitay tilini qollinishni qarar qildi. Tarixta manjurlar hakimiyet béshida turghan 300 yil ichide bundaq qebih milliy siyaset qollinilip baqmighan idi. Manjur padi'ishasi mongghullar turidighan rayonlargha barsa, mongghul begliri bilen molghulche sözlishetti. Uningdin kéyinki sün jungsen, mawzédunglar özliri mongghulche til öginish u yaqta tursun, eksiche ichki mongghuliyide xitay tilini yerlik hökümet tili qilip belgilidi. Mongghullar bolsa xitay hökümranliqi astida, peqet öz yurtida özini saqlap qélish üchün xitayche öginishke mejbur boldi. Mongghul xelqi bu qalaq tilni öginish üchünla nahayiti köp zéhin - küchini serp qilishqa toghri keldi. Mongghullar üchün bu qalaq millettin halqip ötmey turup dunyadiki ilghar mediniyetlerni öginishke purset bolmidi. Eger kanadaning kübék shitatidikidek erkin til siyasiti qolgha qoyulghan bolsa idi, ichki mongghuliyide xitay tilini öginishning hajiti yoq idi. Qa'ide buyiche bolghanda, mongghullar bilen xitaylar én'gliz tilida sözleshse andin muwapiq bolatti. Hazir biz üchün xitaychini bilish yashashning birinchi sherti bolup qaldi. Buning özi assimilyatsiye qiliniwatqanliq. (Weli)