Дуня кишилик һоқуқ көзитиш тәшкилати хитайда ахбарат әркинлики изчил қамал қилиниватқанлиқини оттуриға қойди

• Мухбиримиз җүмәниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Сүрәт төвәндики тор бәттин елинди. http://china.hrw.org/press

6 - Ноябир сәйшәнбә күни нюйоркқа җайлашқан кишилик һоқуқ тәшкилати: дуня кишилик һоқуқ көзитиш тәшкилати, хитай коммунистик һөкүмитиниң кишилик һоқуқни яхшилаш вә ахбарат әркинликини кәң қоюветиш җәһәттә бәргән вәдилирини ақлимиғанлиқини көрситип, хәлқара олимпик комитетиниң пәйшәнбә күни хитайда тәбриклинидиған " мухбирлар байрими" күнидә чоқум оттуриға чиқип юқириқи мәсилиләрни әскәртиши керәкликини тәкитлиди.

Миккй спәйгил ханим: " ахбарат әркинлики җәһәттә һечқандақ иҗабий өзгиришни көрүвалғили болмайду"

Пәйшәнбә күни хитайда өткүзүлидиған " мухбирлар байрими" келәр йили хитайда елип берилидиған олимпик йиғинидин илгири хитайда тәбриклинидиған ахирқи мухбирлар байрими болуп, шу мухбирлар байримида ахбарат әркинлики җәһәттә қандақ иҗабий өзгиришләрни көрүвелишқа болидиғанлиқи һәққидә сориған соаллиримизға, кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилатидики мәсул тәтқиқатчи миккй спәйгил ханим, " һечқандақ иҗабий өзгиришни көрүвалғили болмайду" дәп җаваб бәрди вә әксичә хитайда кишилик һоқуқниң техиму еғир дәпсәндичиликләргә учраватқанлиқиниму қошумчә қилди.

Ричардсон ханим: " хәлқара олимпик комитети бәк суслуқ қиливатиду"

Ройтерс агентлиқиниң кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилати асия бөлүминиң муавин мәсули софй ричардсонниң баянатидин нәқил елип көрситишичә, ричардсон ханим: " хитай һөкүмитиниң, олимпик низамнамисидики әхлақи принсипларға зит һалда ахбарат әркинликигә қаратқан қамал қилиш қилмишлириға қарши җәң елан қилишта, хәлқара олимпик комитети бәк суслуқ қиливатиду" деди вә хәлқара олимпик комитетиниң пәйшәнбә күни хитайда тәбриклинидиған " мухбирлар байрими" күни ахбарат әркинлики мәсилисини оттуриға қоюп хитайға бесим ишлитиши керәкликини тәкитлиди.

Хитай бу йилиниң бешида чәтәл мухбирлириниң хитай ичидә хитайниң мунасивәтлик орунлириниң тәстиқини алмай турупму хитай ичидә әркин зиярәт елип баралайдиғанлиқи тоғрисида бәлгилимә елан қилған иди. Ройтерс агентлиқиниң көрситишичә, хитай ташқи ишлар министирлиқи баянатчиси лю җйәнчав: хитай һөкүмитиниң бекиткән бәлгилимилирини әмәлгә ашуруш җәһәттә тиришчанлиқ көрситиватқанлиқини билдүргән вә бу йил январдин буян чәтәл ахбарат қаналлириниң, хитай ичидә бурунқиға қариғанда әркин ахбарат игиләп келиватқанлиқини билдүргән.

Спәйгил ханим : "хитай вәдисидә турмиди, һәтта вәдисигә хилаплиқ қилди"

Һалбуки, кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилати нюйорк иш беҗириш башқармисидики мәсул тәтқиқатчи миккй спәйгил ханимниң билдүрүшичә, гәрчә хитай олимпиктин бурун мухбирларниң хитай ичидә әркин һалда ахбарат игиләш әркинликигә игә болидиғанлиқи тоғрисида вәдә бәргән һәм шу һәқтә бир бәлгилимә елан қилған болсиму, хитай шу вәдисидә толуқ турмиған һәтта вәдисигә хилаплиқ қилған.

Миккй спәйгил ханим бу һәқтә мисал көрситип: " мән сизгә бу һәқтә мисал қилип көрсәтсәм, дән грифис исимлик б б с мухбири хебейдики бир йезида йүз бериватқан қолға елиш ишлири һәққидә хәвәр бериватқанда қолға елинип сақчиханида бир күн ятқан, униңдин башқа йеқинқи айларда франсийә агентлиқи мухбири ( исмини ашкарилашни халимиған) вә америкилиқ хизмәтдиши мәркизи бейҗиңдики бағчида зораванлиққа учриған болуп, " мухбирлар шу йәрдә йүз бериватқан лайиқ тонуштуруш мурасимини сүрәткә алғанлиқи үчүн,шу җайдики аманлиқ сақлиғучилар уларниң аппаратлирини тартивалған" дәйду.

Хитай бу йил " әркин хәвәр бериш" тоғрисида бәлгилигән бәлгилимә 2008- йили өктәбирдә әмәлдин қалиду

Хитайда пәйшәнбә күни тәбриклинидиған " мухбирлар байрими" дин бир нәччә күн илгири, хитай ахбарат вә нәшрият министири баянат елан қилип хитайда қанунлуқ ахбаратчилиқниң қоғдилидиғанлиқини вә һәрқандақ тосқунлуққа учримаслиқи керәкликини оттуриға қойди.

Шинхуа агентлиқида көрситишичә, ахбарат вә нәшрият министирлиқи " хәвәр ‏- мәлуматларни тарқитиш болса авам хәлқниң билиш һоқуқи вә амминиң көзәтчилик қилиш ишлирини күчәйтиш вә капаләткә игә қилиштики муһим амил" дәп елан қилған болсиму, әмма қизиқ йери шуки, хитай бу йил бәлгилигән мухбирларниң хитайда әркин хәвәр бериш тоғрисида бәлгилигән бәлгилимә 2008- йили өктәбирдә әмәлдин қалидиған болуп хитайниң " әркин хәвәр бериш" бәлгилимиси хитай мухбирларға һәтта чәтәл ахбарат агентлиқи үчүн хизмәт қилидиған хитайлар мухбирларни өз ичигә алмайду.

Спәйгли ханим: " мән һәрқандақ иҗабий өзгиришләрниң болушиға ишәнмәймән"

Бу һәқтә тохталған кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилатидики мәсул тәтқиқатчи спәйгил ханимниң билдүрүшичә, хитай һазирға кәлгүчә ахбарат әркинликини еғир дәриҗидә боғуп келиватқан болуп, хитайниң бундақ қилишидики сәвәб болса, хитайниң өз дөлитидә йүз бериватқан намайиш вә башқа наразилиқ һәрикәтлирини сиртқи дуняға билдүрүшни халимайдиғанлиқини, һәтта алдинқи айдики хитай компартийисиниң қурултийидиму, өктичи күчләр, кишилик һоқуқ паалийәтчилири вә әрзийәтчиләрниң бейҗиңға киргүзүлмигәнликини, шундақ қилиш арқилиқ хитайниң қаримаққа тинч бир дөләт икәнликидин ибарәт туйғуни сиртқи дуняға көрситишни халайдиғанлиқини билдүрди.

Спәйгли ханим келәр йиллиқ бейҗиң олимпикидин бурун хитайда кишилик һоқуқ вә ахбарат әркинлики җәһәттә муәййән иҗабий өзгиришләрниң болушиға ишинәмсиз дәп сориған соалимизға: " мән һәрқандақ иҗабий өзгиришләрниң болушиға ишәнмәймән" дәп җаваб берип, хитайниң йәнә барлиқ тиришчанлиқлар билән келәр йили бейҗиңда өткүзүлидиған бейҗиң олимпики җәрянидиму йәнә, башқа пикирдикиләр, өктичиләр вә кишилик һоқуқ паалийәтчилирини изчил бейҗиң сиртида тутуп туридиғанлиқини көрсәтти. (Җүмә)