Dunya kishilik hoquq közitish teshkilati xitayda axbarat erkinliki izchil qamal qiliniwatqanliqini otturigha qoydi

• Muxbirimiz jümening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Süret töwendiki tor bettin élindi. http://china.hrw.org/press

6 - Noyabir seyshenbe küni nyuyorkqa jaylashqan kishilik hoquq teshkilati: dunya kishilik hoquq közitish teshkilati, xitay kommunistik hökümitining kishilik hoquqni yaxshilash we axbarat erkinlikini keng qoyuwétish jehette bergen wedilirini aqlimighanliqini körsitip, xelq'ara olimpik komitétining peyshenbe küni xitayda tebriklinidighan " muxbirlar bayrimi" künide choqum otturigha chiqip yuqiriqi mesililerni eskertishi kéreklikini tekitlidi.

Mikky speygil xanim: " axbarat erkinliki jehette héchqandaq ijabiy özgirishni körüwalghili bolmaydu"

Peyshenbe küni xitayda ötküzülidighan " muxbirlar bayrimi" kéler yili xitayda élip bérilidighan olimpik yighinidin ilgiri xitayda tebriklinidighan axirqi muxbirlar bayrimi bolup, shu muxbirlar bayrimida axbarat erkinliki jehette qandaq ijabiy özgirishlerni körüwélishqa bolidighanliqi heqqide sorighan so'allirimizgha, kishilik hoquqni közitish teshkilatidiki mes'ul tetqiqatchi mikky speygil xanim, " héchqandaq ijabiy özgirishni körüwalghili bolmaydu" dep jawab berdi we eksiche xitayda kishilik hoquqning téximu éghir depsendichiliklerge uchrawatqanliqinimu qoshumche qildi.

Richardson xanim: " xelq'ara olimpik komitéti bek susluq qiliwatidu"

Roytérs agéntliqining kishilik hoquqni közitish teshkilati asiya bölümining mu'awin mes'uli sofy richardsonning bayanatidin neqil élip körsitishiche, richardson xanim: " xitay hökümitining, olimpik nizamnamisidiki exlaqi prinsiplargha zit halda axbarat erkinlikige qaratqan qamal qilish qilmishlirigha qarshi jeng élan qilishta, xelq'ara olimpik komitéti bek susluq qiliwatidu" dédi we xelq'ara olimpik komitétining peyshenbe küni xitayda tebriklinidighan " muxbirlar bayrimi" küni axbarat erkinliki mesilisini otturigha qoyup xitaygha bésim ishlitishi kéreklikini tekitlidi.

Xitay bu yilining béshida chet'el muxbirlirining xitay ichide xitayning munasiwetlik orunlirining testiqini almay turupmu xitay ichide erkin ziyaret élip baralaydighanliqi toghrisida belgilime élan qilghan idi. Roytérs agéntliqining körsitishiche, xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi lyu jyenchaw: xitay hökümitining békitken belgilimilirini emelge ashurush jehette tirishchanliq körsitiwatqanliqini bildürgen we bu yil yanwardin buyan chet'el axbarat qanallirining, xitay ichide burunqigha qarighanda erkin axbarat igilep kéliwatqanliqini bildürgen.

Speygil xanim : "xitay wediside turmidi, hetta wedisige xilapliq qildi"

Halbuki, kishilik hoquqni közitish teshkilati nyuyork ish béjirish bashqarmisidiki mes'ul tetqiqatchi mikky speygil xanimning bildürüshiche, gerche xitay olimpiktin burun muxbirlarning xitay ichide erkin halda axbarat igilesh erkinlikige ige bolidighanliqi toghrisida wede bergen hem shu heqte bir belgilime élan qilghan bolsimu, xitay shu wediside toluq turmighan hetta wedisige xilapliq qilghan.

Mikky speygil xanim bu heqte misal körsitip: " men sizge bu heqte misal qilip körsetsem, den grifis isimlik b b s muxbiri xébéydiki bir yézida yüz bériwatqan qolgha élish ishliri heqqide xewer bériwatqanda qolgha élinip saqchixanida bir kün yatqan, uningdin bashqa yéqinqi aylarda fransiye agéntliqi muxbiri ( ismini ashkarilashni xalimighan) we amérikiliq xizmetdishi merkizi béyjingdiki baghchida zorawanliqqa uchrighan bolup, " muxbirlar shu yerde yüz bériwatqan layiq tonushturush murasimini süretke alghanliqi üchün,shu jaydiki amanliq saqlighuchilar ularning apparatlirini tartiwalghan" deydu.

Xitay bu yil " erkin xewer bérish" toghrisida belgiligen belgilime 2008- yili öktebirde emeldin qalidu

Xitayda peyshenbe küni tebriklinidighan " muxbirlar bayrimi" din bir nechche kün ilgiri, xitay axbarat we neshriyat ministiri bayanat élan qilip xitayda qanunluq axbaratchiliqning qoghdilidighanliqini we herqandaq tosqunluqqa uchrimasliqi kéreklikini otturigha qoydi.

Shinxu'a agéntliqida körsitishiche, axbarat we neshriyat ministirliqi " xewer ‏- melumatlarni tarqitish bolsa awam xelqning bilish hoquqi we ammining közetchilik qilish ishlirini kücheytish we kapaletke ige qilishtiki muhim amil" dep élan qilghan bolsimu, emma qiziq yéri shuki, xitay bu yil belgiligen muxbirlarning xitayda erkin xewer bérish toghrisida belgiligen belgilime 2008- yili öktebirde emeldin qalidighan bolup xitayning " erkin xewer bérish" belgilimisi xitay muxbirlargha hetta chet'el axbarat agéntliqi üchün xizmet qilidighan xitaylar muxbirlarni öz ichige almaydu.

Speygli xanim: " men herqandaq ijabiy özgirishlerning bolushigha ishenmeymen"

Bu heqte toxtalghan kishilik hoquqni közitish teshkilatidiki mes'ul tetqiqatchi speygil xanimning bildürüshiche, xitay hazirgha kelgüche axbarat erkinlikini éghir derijide boghup kéliwatqan bolup, xitayning bundaq qilishidiki seweb bolsa, xitayning öz dölitide yüz bériwatqan namayish we bashqa naraziliq heriketlirini sirtqi dunyagha bildürüshni xalimaydighanliqini, hetta aldinqi aydiki xitay kompartiyisining qurultiyidimu, öktichi küchler, kishilik hoquq pa'aliyetchiliri we erziyetchilerning béyjinggha kirgüzülmigenlikini, shundaq qilish arqiliq xitayning qarimaqqa tinch bir dölet ikenlikidin ibaret tuyghuni sirtqi dunyagha körsitishni xalaydighanliqini bildürdi.

Speygli xanim kéler yilliq béyjing olimpikidin burun xitayda kishilik hoquq we axbarat erkinliki jehette mu'eyyen ijabiy özgirishlerning bolushigha ishinemsiz dep sorighan so'alimizgha: " men herqandaq ijabiy özgirishlerning bolushigha ishenmeymen" dep jawab bérip, xitayning yene barliq tirishchanliqlar bilen kéler yili béyjingda ötküzülidighan béyjing olimpiki jeryanidimu yene, bashqa pikirdikiler, öktichiler we kishilik hoquq pa'aliyetchilirini izchil béyjing sirtida tutup turidighanliqini körsetti. (Jüme)