Xitay hökümiti axbarat sahesige qaratqan kontrolluqni yenimu kücheytti

• Muxbirimiz arzuning bu heqtiki melumati
• Download story audio

2002-Yili iyulda, xitay saqchisi bir torxanini tekshérmekte. Xitay hökümiti nurghun pul xejlep intérnétni tosush arqiliq, xelqning erkin torgha chiqishigha tosqunluq qilmaqta. AFP

Xitay hökümiti yéqinda teshwiqat xizmitige bolghan kontrolluqni yenimu ilgiriligen halda kücheytiwatqan bolup, xongkongda chiqidighan asiya heptilik zhornilining eng yéngi sanining xewiridin ashkarilinishiche, xitay kompartiyisi merkiziy komitéti ish béjirish bashqarmisi yéqinda belgilime chiqirip, yerliktin merkezgiche bolghan axbarat orunlirining nazaret qilish funksiyisige cheklime qoyghan .

Tenqid qilishtin burun tenqid qilin'ghuchining testiqini élish

Belgilimide, axbarat organliri her qandaq tenqidiy eserlerni élan qilmaqchi bolghanda, choqum tenqidke uchrighan orun te'elluq bolghan partkomning testiqini élishi, eger tenqidke uchrighuchi rehbiriy kadirlargha chétishliq bolghanda, choqum ularning yuqiri derijilik mes'ul organlirining testiqini élishi belgilen'gen. Asiya heptilik zhornilining xewiride éytilishiche, bu belkim 17 ölke we sheherdiki yerlik teshwiqat orunlirining birliship, merkiziy hökümetke sun'ghan iltimasi bilen munasiwetlik bolushi mumkin iken.

Tenqid qilish muqimsizliqning amili

Xewerge qarighanda, gu'angdung, xénen, shenshi qatarliq jaylardiki yerlik hökümetler yéqinda, xitay merkiziy hökümitige merkezdiki axbarat orunlirining yerlikni xalighanche tenqid qilishini chekleshni telep qilghan. Bu ölke we sheherler, "merkiziy axbarat orunlirining bashqa jaylarni nazaret qilidighan xewerliri, yerlikte jem'iyet muqimsizliqini keltürüp chiqiridighan amilgha aylan'ghan. Eger buni tosimighanda, yerlik hökümetler muqimliqqa kapalet bérelmeydu hemde puqralarning béyjinggha bérip erz sunushini tosuwalalmaydu" dep körsetken.

Xewerde éytilishiche, bu yil 1 - mayda yéngi erziyet belgilimisi yolgha qoyulghandin buyan, xitay merkiziy hökümiti erzlerni yer teweliki boyiche bir terep qilish, kim mes'ul bolsa, shu mes'uliyetni üstige élishni otturigha qoyup, yerlik hökümetlerdin puqralirini yaxshi bashqurush, béyjinggha kélip erz sunidighanlarni azaytishni telep qilghan. Shunga yerlik hökümetler birlikte merkiziy hökümettin merkiziy axbarat organlirining yerlikni tenqid qilidighan xewerlerni bérishini cheklesh shertini qoyghan.

Xitay kompartiyisining sabiq bash sékritari xu yawbangning yardemchisi ling mu ependi bu ehwallarni mulahize qilip, yerlikning xitay merkiziy hökümitige bundaq iltimas sunushi, bésimni azaytish ikenlikini bildürdi.

Uning éytishiche, yéngi erziyet belgilimisi chiqqandin buyan erz sun'ghuchilar téximu köpeygen. Yerlik hökümetlerning bésimi ashqan. Eger merkezdiki axbarat orunliri yerlikning xataliqini ashkariliwetse, u halda yerlik hökümetler téximu éghir bésimgha uchraydu.

Témini yötkep diqqitini chéchish

Asiya heptilik zhornilining xewiridin melum bolushiche, xitayning teshwiqat ministirliqimu yene bir qisim belgilimilerni chiqirip, her xil apetler, mejburiy öy köchürüsh, yer majirasi we ammiwi erz sunush pa'aliyetlirige a'it xewerlerge bolghan kontrolluqni kücheytishni belgiligen. Buningdin sirt yene, jem'iyet xewerlirini qiziq témigha aylandurmasliq, nawada aylinip qalsa, derhal témini yötkep, oqurmenlerning diqqitini chéchishni alahide tekitlen'gen.

Xewerge qarighanda, 17 sheher we ölkiler merkiziy axbarat orunlirining öz- özini cheklishini telep qilghandin kéyin, xitay merkiziy téléwiziye istansisimu xewer éniqlash programmisida sezgür témilarni qoghlashmaydighan bolghan. Bir qisim pütün xitaygha tarqitilidighan yerlik gézit - zhornallarmu öz tewelikidin bashqa jaylardiki xewerlerni bérishni toxtatqan hemde obzorlirini keng kölemde qisqartqan.

Xitay kompartiyisi inawet krizisigha duch kelmekte

Nyu yorktiki béyjing bahari zhornilining bash tehriri shöwiy ependi xitay hökümitining selbiy xewerlerni kontrol qilishining yéngiliq emeslikini bildürüp mundaq dédi:

"Xitayda, axbarat wastilirining hemmisi ezeldin xitay kompartiyisining teshwiqat qorali. Peqet xitay kompartiyisi üchünla xizmet qilidu. Iqtisadning tereqqiy qilishi bilen bir qisim yerlik axbarat orunliri barghansiri karxanilishishqa bashlighanliqi üchün, ular jem'iyetning qarangghu teripinimu achidighan bir qisim xewerlerni bérishke bashlidi. Biraq xitay kompartiyisining inawiti bolsa barghansiri chüshiwatidu. Ulugh éra gézitining statistika qilishiche, hazir chet'el we xitayda kompartiyidin chikin'genlerning sani üch - töt milyon'gha yetken. Méningche, xitay kompartiyisi inawet krizisigha düch kelgen bundaq shara'itta, yene özining yüzige dagh chüshüridighan xewerlerning tarqilip, qalaymiqanchiliq chiqishidin endishe qiliwatidu. Shonga selbiy xewerlerni kontrol qilishni kücheytiwatidu".

Xitay hökümiti dölet ichidiki axbarat orunlirigha bolghan kontrolluqni kücheytish bilen bir waqitta, chet'el axbarat shirketlirining xitaydiki kespiy pa'aliyetlirini cheklimekte.

Xitay chet'el metbu'atlirini tozimaqta

Chégra halqighan axbarat orgini xewerler guruhining re'isi rupért mordak, xitay hökümitining, bir yil awwal xelq'araliq axbarat uchur shirketlirige bazirini asta- asta échip bérish heqqidiki meydanini özgertip, chet'el axbaratlirining xitaydiki kespiy pa'aliyetlirini qanat yaydurushini chekligenlikini eyiblidi.

Ropért mordak uzun yillardin béri, kespiy pa'aliyitini xitaygha kéngeytish yolida térishiwatqan bolup, uning xewerler guruhining qarmiqidiki yultuz téléwiziye qanili we qanal V chingxey sün'iy hemrah téléwiziye istansisi arqiliq programmilirini Uyghur aptonom rayoni, chingxey, chungching we béyjing qatarliq jaylargha tarqaqmaqchi bolghan hemde bu heqte chingxey téléwiziye istansisi bilen kélishim tüzgen idi. Biraq xitay hökümiti ötken ayda höjjet chüshürüp, yerlik téléwiziye istansislirining chet'el metbu'atliri bilen hemkarlishishini chekligen.

Béyjing bahari zhornilining bash tehriri shöwiy ependi, xitay kompartiyisi bir mustebit hakimiyet bolghachqa, öz teshwiqatliridiki yalghanchiliqlarning ashkarilinip, hakimiyitige tehdit yitishidin endishe qilghanliqi üchün, dölet ichi we sirtidiki axbaratlarni qattiq cheklewatqanliqini bildürdi. U yene, xitay hökümitining axbarat sahesige bolghan kontrolliqining yéqin kelgüside özgiridighanliqigha ishenmeydighanliqini körsetti. (Arzu)