Xitay hökümiti uchurlarni cheklesh heqqide keyni keynidin belgilime chiqarmaqta


2006.09.18

Xitay hökümiti yéqindin buyan metbu'at sahesini téximu qattiq kontrol qilish üchün, arqa ‏- arqidin yéngi belgilimilerni élan qildi. Mesilen deslepte chet'el metbu'atlirining xitayda uchur tarqitishigha türlük cheklimilerni qoyup, barliq xewerler choqum shinxu'a agéntliqining testiqidin ötüshi kérek dep jakarlidi. Shuning bilen bir waqitta yene aliy sot mehkimiside ishleydighan sotchi xadimlarning her qandaq muxbirning ziyaritini qobul qilishqa bolmaydu dep belgilime élan qildi.

Yene yéngi belgilime

Bundin ikki kün ilgiri xitay hökümiti tene belgilime chiqirip "bundin kéyin herqandaq chong délolarni peqet aliy sot mehkimisi özila élan qilish hoquqigha ige. Herqandaq metbu'at orunliri chol délolar heqqide pikir bayan qilishi yaki xewer élan qilish hoquqi yoq" dep jakarlidi.

Xitay aliy sot mehkimisining bashliqi shaw yang yéqinda, bundin kéyin xitaydiki aliy sot mehkimisi we ottura sot mehkimiside axbarat élan qilish qurulmisini shekillenduridighanliqini hemde bir qisim nuqtiliq zor mesililerde axbarat bayanatchisi arqiliq xewer élan qilidighanliqini bildürdi. U sözide yene, axbarat élan qilishtiki bir qisim cheklen'gen mezmunlarni tekitlep "dölet mexpiyetliki bilen munasiwetlik bolghan we shundaqla soda sana'et we shexsi mexpiyetlik bilen munasiwetlik her qandaq mezmunlarning élan qilinishi pütünley cheklinidu" dep bildürgen.

Ochuq élan qilin'ghan kona belgilime

Amérikida turushluq ilgiriki paydilinish xewerliri gézitining mes'uli li xung ku'en ependi "melum bir nuqtidin élip éytqanda, xitay hökümitining bu xil belgilimilerni chiqirishi yéngiliq emes, kommunist xitay metbu'atni kontrol qilishta bundin ilgiri peqet mexpi höjjet chüshürüp ‘buni élan qilishqa bolidu, uni élan qilishqa bolmaydu’, dep békitip kelgen. Bu qétim ularning bu xil cheklimini ochuq ‏-ashkare élan qilishi xitay kompartiyisining axbaratni kontrol qilishta öz epti beshirini pütünley ashkarilighanliqini körsitip béridu" dep bildürdi.

Radi'omizning ziyaritini qobul qilghan li xungku'en sot mehkimisining axbarat élan qilish mesiliside heqqide otturigha qoyghan cheklimiler heqqidimu toxtaldi:

"Kommunist xitayning aliy sot mehkimisining bu xil cheklimilerni chiqirishi puqralarning uchur igilesh hoquqigha zor ziyan yetküzgenlik. ‘Délolar mesiliside, metbu'at sahasining arlishish hoquqi bolmaydu’, dégenlik ‘sot néme dése shu’ dégenlik. Undaqta sot orunliri xataliship qalsichu? ular birtereplimilik bolalmay qalsichu ? qiziqarliqi sot mehkimiside kompartiyining tesiri nahayiti küchlük, eger birer déloning yip ‏-uchi kompartiye emeldarliri bilen chétilip qélip adil bir terep qilinmay qalsichu? shunga menche kompartiyining peqet sot mehkimisiningla pikir bayan qilish hoquqi bar dégini pütünley yolsizliq ".

Uyghur élidiki sot mehkimiliri téximu zomigerliship kétishi mumkin

Amérika Uyghur birleshmisining bash sékritari alim séyitof ependi xitay hökümitining aliy sot mehkimisige bergen bu alahide hoquqi heqqide toxtilip, özining Uyghur élidiki sot mehkimisining téximu zomigerliship kétishidin qattiq endishe qilidighanliqini bildürdi.

Yéqinda xitay bash ministiri win jabaw en'giliyini ziyaret qilghanda, muxbirlarning xitay hökümiti élan qilghan metbu'atni cheklesh heqqidiki belgilimiliri heqqide sorighan so'allirigha jawab bergende, özini aqlighan halda" bizning chet'el metbu'atliri üchün qollinip kéliwatqan ochuq siyasitimiz özgermeydu, biz peqet chet'el metbu'atlirining xitay qanunigha buysunishini ümüd qilimiz" dep bildürgen.

Ziyaritimizni qobul qilghan amérika Uyghur teshkilatining bash sékrétari alim séytof ependi wén jyabawning bu dégen sözige qarita öz oy pikirlirini bayan qildi. (Méhriban)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.