Xitay 8 yildin buyan dunya boyiche muxbirlarni eng jiq qamighan dölet dep qaralmaqta

• Muxbirimiz méhribanning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xelq'ara kishilik hoquq teshkilati, muxbirlarni qoghdash komitétining peyshenbe küni élan qilghan doklatida xitayni 8 yildin buyan dunyada muxbirlarni eng köp qamap kéliwatqan dölet dep eyiblesh bilen bir waqitta, "xitay hökümiti qolgha alghan we türmige tashlighan muxbir we yazghuchilarning 4 tin 3 qismigha "hökümetni aghdurushqa urun'ghan" yaki "dölet mexpiyetlikini ashkarilighan" dégen qalpaq kiygüzülgen" dep körsitilgen.

Muxbirlarni qoghdash komitéti élan qilghan mezkur doklatta yene xitay hökümiti teripidin qolgha éliniwatqan yazghuchi we muxbirlarning köp sandikisi intérnét tor betliride pikir bayan qilghan yaki maqale élan qilghanlar iken.

Amérika birleshme agéntliqining bu heqte bergen melumatida körsitilishiche, xitay hökümiti bir tereptin kishilerni intérnét ishlitishke ilhamlandursa, yene bir tereptin özining intérnétke bolghan kontrolluqini téximu kücheytip, kompartiye hökümranliqigha bolghan herqandaq tenqidi pikirge yol qoymay kelgen.

Xelq'ara kishilik hoquq teshkilati, muxbirlarni qoghdash teshkilati élin qilghan bu qétimqi doklatta dunya boyiche qamaqta yétiwatqan muxbirlar sanining 134 ke yetkenliki hemde buning 31 i xitayda ikenliki alahide tekitlen'gen. Mezkur doklatta yene xitaydin qalsa, muxbirlarni eng jiq qolgha éliwatqan döletler koba we itopiye qatarliq döletler ikenliki melum qilin'ghan.

Merkizi parizhdiki chégrisiz muxbirlar teshkilatimu öz aldigha mexsus statistikiliq doklat élan qilip, "2006 ‏- yili, xitay türmiliridiki muxbirlar sani 32 ge yetken" dep körsetken.

Chégrisiz muxbirlar teshkilati élan qilghan bu sanliq doklatta bultur qolgha élin'ghan 19 neper muxbirning 5 i tibetlik ikenliki alahide tekitlen'gen. Lékin muxbirlarni qoghdash teshkilati teripidin élan qilin'ghan doklatta bu san kirgüzülmigen. Yuqiriqi ikki teshkilatning bu heqte bergen sanliq melumatidin qarighanda, hazir xitay türmiliridiki muxbirlar sani 50 ke yetken.

Chet'ellerde yashawatqan Uyghur ziyalilirining melum qilishiche, yéqinqi yillardin buyan Uyghur élidiki ziyaliy we muxbirlargha xitay hökümiti teripidin boluwatqan bésim barghanséri kücheymekte. Bolupmu Uyghur yazghuchi we ziyaliyliri téximu zor bésim astida qalghan. Bu heqte dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi, kanadadiki Uyghur ziyaliysi muhemmet toxti ependi öz köz qarashlirini bayan qildi. (Méhriban)