Хәлқара мухбирларни қоғдаш тәшкилати хитайдин түрмидики мухбирларни қоюп беришни тәләп қилмақта


2007.02.08

Мәркизи америкидики хәлқара мухбирларни қоғдаш тәшкилати йеқинда 2006 ‏- йиллиқ хәлқара мәтбуат әркинлик мәсилиси һәққидә язған доклатида, хитайдики ахбарат әркинлик мәсилисини алаһидә оттуриға қоюп, " өткән бир йил ичидә, хитайда бир қисим наһайити иқтидарлиқ мухбирлар һөкүмәт тәрипидин түрлүк зәрбиләргә учриған. Уларниң бәзилири хизмәттин бошитиветилгән болса, йәнә бәзилири қолға елинған" дәп көрсәтти.

Мәзкур доклатта йәнә "нюйорк вақти гезити" ниң тәтқиқатчиси җав йән вә "хәйшя вақит гезити" ниң мухбири чен шяңниң қамақ җазасиға һөкүм қилинғанлиқи шундақла хитай һөкүмитиниң шинхуа агентлиқини мәмликәт ичидики бир дин ‏- бир ахбарат елан қилиш оргини қилип бекиткәнлики алаһидә әскәртилип, хитай һөкүмитиниң бу хил қилмишлириниң хәлқара мәтбуат саһәсидә қаттиқ наразилиққа учриғанлиқи мәлум қилинған.

Хитай ахбарат әркинлики мәлисидә әң зор арқиға чекингән дөләт

Хәлқара мухбирларни қоғдаш комитетиниң асия бөлүми башлиқи асия дөләтлириниң 2006 ‏- йилидики ахбарат әркинлик мәсилиси һәққидә тохтилип, асия дөләтлири арисида, ахбарат әркинлик мәсилисидә әң зор чекингән дөләт хитай икәнликини көрсәтти:

"Буларниң арисида хитай әң ениқ бир мисал болуп һесаблиниду. Гәрчә ху җинтав тәхиткә чиққандин буян хитай иқтисади тез сүрәттә тәрәққий қиливатқан болсиму, һөкүмәтниң мәтбуатқа болған контроллуқи илгирикидин техиму бәк күчийип кәтти. Өткән бир йил ичидә, хитайдики мәтбуатниң сода ‏- тиҗарәткә қарап меңиши мухбирларға түрлүк йеңи пурсәтләрни елип кәлгән болсиму, бир қисим илғар вә мустәқил роһқа игә болған мухбир вә тәһрирләр хизмәттин қоғланди қилинди. Мәсилән, "биңдийән журнили" ниң баш тәһрири ли датуң вә муавин баш тәһрири лу йөгаң, " пуқрарлар җорнили "ниң баш тәһрири хуаң тйәнляң қатарлиқлар хитай һөкүмитиниң дәл мушу хилдики зәрбисигә учриған ".

Хәлқара мухбирларни қоғдаш тәшкилати елан қилған бу қетимқи доклатта " хитайда һазир йәнә 31 нәпәр мухбир түрмидә ятмақта. Хитай болса уда 6 йилдин буян мухбирларни әң көп қолға еливатқан дөләт болуп һесабланмақта. Һазир хитай түрмисидә йетиватқан бир қисим мухбирлар арисида бәзилири 1983 ‏- йили қолға елинғанлар болуп, бәзилиригә һәтта муддәтсиз җаза берилгән. Хитай һөкүмити мухбирларни қолға елишта уларға давамлиқ ‘дөләт бихәтәрликигә зиян йәткүзгән, дөләт мәхпийәтликини ашкарилиған вә чәтәл мәтбуатлириға учур бәргән’ дегәндәк қалпақларни кийдүриду. Әмәлийәттә хитай қанунида та һазирға қәдәр ' дөләт мәхпийәтлики' һәққидә ениқ бир бәлгилимә болмиған" дәп көрситилгән.

Мухбирларниң әркин зиярәт қилиш һоқуқи еғир дәриҗидә дәпсәндә қилинип кәлмәктә

Хәлқара мухбирларни қоғдаш комитетиниң асия бөлүми мәсули җеон ханим "хитай һөкүмитиниң йеқинда елан қилған чәтәл мухбирлириниң олимпик йиғини җәрянида зиярәт қилиш һәққидики бәлгилимисиниң хитай дөләт ичидики мәтбуатқа уйғун кәлмигәнлики бәкму әпсуслинарлиқ бир иш. Хитай асасий қанунида сөзләш әркинликни пуқраларниң асасий һоқуқи дәп көрсәткини билән, мәтбуат һәққидики бәлгилимиләрдә ‘юқириниң тәстиқисиз ахбарат учурлирини елан қилишқа болмайду’ дәп йезилған. Демәк хитайда та һазирға қәдәр мухбирларниң әркин зиярәт қилиш һоқуқи еғир дәриҗидә дәпсәндә қилинип кәлмәктә" дәп көрсәтти.

Хәлқара мухбирларни қоғдаш комитети елан қилған бу қетимқи доклатта хитай һөкүмитидин ахбарат әркинликигә болған контроллуқини бошайтиши һәмдә келәр йили бейҗиңда ечилидиған олимпик йиғинидин бурун, түрмидә йетиватқан мухбирларни тездин әркинликкә чиқириши алаһидә тәләп қилинған. (Меһрибан)

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.