Xelq'ara muxbirlarni qoghdash teshkilati xitaydin türmidiki muxbirlarni qoyup bérishni telep qilmaqta


2007.02.08

Merkizi amérikidiki xelq'ara muxbirlarni qoghdash teshkilati yéqinda 2006 ‏- yilliq xelq'ara metbu'at erkinlik mesilisi heqqide yazghan doklatida, xitaydiki axbarat erkinlik mesilisini alahide otturigha qoyup, " ötken bir yil ichide, xitayda bir qisim nahayiti iqtidarliq muxbirlar hökümet teripidin türlük zerbilerge uchrighan. Ularning beziliri xizmettin boshitiwétilgen bolsa, yene beziliri qolgha élin'ghan" dep körsetti.

Mezkur doklatta yene "nyuyork waqti géziti" ning tetqiqatchisi jaw yen we "xeyshya waqit géziti" ning muxbiri chén shyangning qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqi shundaqla xitay hökümitining shinxu'a agéntliqini memliket ichidiki bir din ‏- bir axbarat élan qilish orgini qilip békitkenliki alahide eskertilip, xitay hökümitining bu xil qilmishlirining xelq'ara metbu'at saheside qattiq naraziliqqa uchrighanliqi melum qilin'ghan.

Xitay axbarat erkinliki meliside eng zor arqigha chékin'gen dölet

Xelq'ara muxbirlarni qoghdash komitétining asiya bölümi bashliqi asiya döletlirining 2006 ‏- yilidiki axbarat erkinlik mesilisi heqqide toxtilip, asiya döletliri arisida, axbarat erkinlik mesiliside eng zor chékin'gen dölet xitay ikenlikini körsetti:

"Bularning arisida xitay eng éniq bir misal bolup hésablinidu. Gerche xu jintaw texitke chiqqandin buyan xitay iqtisadi téz sür'ette tereqqiy qiliwatqan bolsimu, hökümetning metbu'atqa bolghan kontrolluqi ilgirikidin téximu bek küchiyip ketti. Ötken bir yil ichide, xitaydiki metbu'atning soda ‏- tijaretke qarap méngishi muxbirlargha türlük yéngi pursetlerni élip kelgen bolsimu, bir qisim ilghar we musteqil rohqa ige bolghan muxbir we tehrirler xizmettin qoghlandi qilindi. Mesilen, "bingdiyen zhurnili" ning bash tehriri li datung we mu'awin bash tehriri lu yögang, " puqrarlar jornili "ning bash tehriri xu'ang tyenlyang qatarliqlar xitay hökümitining del mushu xildiki zerbisige uchrighan ".

Xelq'ara muxbirlarni qoghdash teshkilati élan qilghan bu qétimqi doklatta " xitayda hazir yene 31 neper muxbir türmide yatmaqta. Xitay bolsa uda 6 yildin buyan muxbirlarni eng köp qolgha éliwatqan dölet bolup hésablanmaqta. Hazir xitay türmiside yétiwatqan bir qisim muxbirlar arisida beziliri 1983 ‏- yili qolgha élin'ghanlar bolup, bezilirige hetta muddetsiz jaza bérilgen. Xitay hökümiti muxbirlarni qolgha élishta ulargha dawamliq ‘dölet bixeterlikige ziyan yetküzgen, dölet mexpiyetlikini ashkarilighan we chet'el metbu'atlirigha uchur bergen’ dégendek qalpaqlarni kiydüridu. Emeliyette xitay qanunida ta hazirgha qeder ' dölet mexpiyetliki' heqqide éniq bir belgilime bolmighan" dep körsitilgen.

Muxbirlarning erkin ziyaret qilish hoquqi éghir derijide depsende qilinip kelmekte

Xelq'ara muxbirlarni qoghdash komitétining asiya bölümi mes'uli jé'on xanim "xitay hökümitining yéqinda élan qilghan chet'el muxbirlirining olimpik yighini jeryanida ziyaret qilish heqqidiki belgilimisining xitay dölet ichidiki metbu'atqa uyghun kelmigenliki bekmu epsuslinarliq bir ish. Xitay asasiy qanunida sözlesh erkinlikni puqralarning asasiy hoquqi dep körsetkini bilen, metbu'at heqqidiki belgilimilerde ‘yuqirining testiqisiz axbarat uchurlirini élan qilishqa bolmaydu’ dep yézilghan. Démek xitayda ta hazirgha qeder muxbirlarning erkin ziyaret qilish hoquqi éghir derijide depsende qilinip kelmekte" dep körsetti.

Xelq'ara muxbirlarni qoghdash komitéti élan qilghan bu qétimqi doklatta xitay hökümitidin axbarat erkinlikige bolghan kontrolluqini boshaytishi hemde kéler yili béyjingda échilidighan olimpik yighinidin burun, türmide yétiwatqan muxbirlarni tézdin erkinlikke chiqirishi alahide telep qilin'ghan. (Méhriban)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.