Xelq'ara jama'et ayallarning siyasiy ornini yuqiri kötürüshni teshebbus qilmaqta

• Muxbirimiz eqidening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Dunyaning herqaysi jaylirida xelq'ara ayallar bayrimi tebrikliniwatqan bir peytte, birleshken döletler teshkilatining panahlan'ghuchilar bilen köchmenlerge mes'ul bashqarmisi, nöwette ayallarni sétish etkeschilik qilmishining éghir derijide ewj alghanliqini otturigha qoydi.

8-Mart munasiwiti bilen ayallar hoquqi

Mezkur teshkilatning mes'uli, gherb ellirini hésabqa almighanda, sherqiy yawropa döletliride ayallarning qara guroh adem etkeschilirining qorqunchluq tehditige'uchrawatqanliqini, etkeschilerning sherqiy yawropa ayallirini gherbiy yawrupagha yötkewatqanliqini bu arqiliq gherbiy yawropadiki pahishe bazarlirining éhtiyajini qandurwatqanliqini ashkarilidi.

Tekitlen'gendek xelq'ara ayallar bayrimi xatiriliniwatqan shu deqiqilerde, malaysiyaning sabiq wezirining qizi, yeni mezkür dölette ayallar hoquqini qoghdighuchi pa'aliyetchi malina xanim, malaysiyada ayallar hoquqining éghir derijide depsende qiliniwatqanliqini tenqid qilip maqale élan qildi. U maqaliside ayallarning hoquqini qoghdashning muhimliqini otturigha qoyush bilen teng, islam dunyasidiki köp xotunluq tüzümni tenqid qilghan.

8 ‏- Mart künini xelq'ara ayallar bayrimi qilip békitish, 1910 ‏- yili 3 ‏- ayda daniyide, xelq'ara sotsiyalizm lagiri teripidin échilghan yighinda wekiller teripidin telep qilin'ghan, yighin'gha qatnishish üchün herqaysi döletlerdin kelgen solchi teshkilatlarmu ayallar hoquqini qolgha keltürüshning muhimliqi'ini tekitligen. Shundin étibaren köpligen döletlerde bu kün ayallar bayrimi bolup xatirlinishtin sirt, her yili 3 ‏- ayda ayallar hoquqi'ini qolgha keltürüsh üchün naraziliq namayishliri ötküzülmekte.

1977 ‏- Yili birleshken döletler teshkilati, qarar maqullap 8 ‏- mart künini ayallar hoquqi we xelq'ara tinchliq küni qilip békitken.

Birleshken döletler teshkilatining bildürüshiche, 25 yildin kéyin, ayallarning orni hemde hoquqida nahayiti chong özgirishler meydan'gha kelgen, ayallar ma'arip we sehiye saheside netijilerge érishipla qalmay, nöwette siyaset shuningdek soda sahaliridimu chong rol oynimaqta.

Uyghur ayallirining nöwettiki kishilik hoquq weziyiti

Emma Uyghur ayallirining yenila, dunya ayallirida bolushqa tégishlik heq ‏- hoquqlardin mehrum qéliwatqanliqini bildürgen, kishilik hoquq pa'aliyiti yétekchisi rabiye qadir xanim mundaq deydu:

"Uyghur ayalliri dunya ayallirining arqida qéliwatidu. Hemmidin paji'elik, awazini anglitalmaydighan, ün – tünsiz yerge qarap özi bilen özi sözliyelmeydighan, yürikidiki hesritini balilirigha éytalmaydighan, kökke qarap warqirisa, köktiki buluttinmu qorqidighan, etrapigha qarap pichirlisa etrapidin qorqidighan bir xil halette yashawatidu. Uyghur ayalliri shundaq halette yashawatsimu néme üchün oyghanmay arqida qalidu? néme üchün özining paji'esige özi xatime bérish toghriliq towliyalmaydu? sewebi, Uyghur ayalliri ma'aripsiz qéliwatidu. Uyghur ayallirini xitay kompartiyisi oqushtin qalduriwatidu, Uyghur qizlirini ma'ariptin chékindüriwatidu, ijtima'iy pa'aliyetlerdin qalduriwatidu, siyasiy pa'aliyetlerge qatnashturmaywatidu, iqtisadiy tereqqiyattin chékindüriwatidu, bolupmu oqushsiz, ma'aripsiz qalduriwatidu. Xitay kompartiyisining yalghanchiliqini yadlaydighan, néme dése qullarche bash igip mangidighan haletke keltürüp qoydi. Bundaq paji'e bilen özimizning en'eniwi qarishimiz birliship kétip, Uyghur ayalliri öyide özining qulluq hayatigha elhökmililla deydighan haletke chüshüp qéliwatidu.

Birleshken döletler teshkilatining bu yil ayallar bayrimi munasiwiti bilen élan qilghan doklatidin melum bolushiche, gerche bir qisim ayallar dölet rehbiri qilip teyinlen'gen bolsimu, emma dunya miqyasidin élip éytqanda, ayallarning rehberlik ornini igilesh nisbti yenila intayin töwen iken. Hetta tereqqi tapqan démokratik gherb döletliridimu soda, siyaset hemde ilim saheside aliy derijilik wezipilerni ütüshte ayallar sani yenila erlerdin az hésablinidiken.

Birleshken döletler teshkilatining bash katipi, kofi annan xelq'ara ayallar bayrimi munasiwiti bilen élan qilghan bayanatida, ayallarning siyasiy hoquq belgilesh ornigha ige bolushi, ayallar tereqqiyati we insaniyet tereqqiyatida nuqtiliq mesile ikenlikini bildürdi.

Uyghur ayallirining hoquqini ilgiri sürüsh üchün barliq tirishchanliqlarni körsitidighanliqini bildürgen, kishilik hoquq pa'aliyiti yétekchisi rabiye qadir xanim yene, özining eyni chaghda ming ana shirkitini qurushtiki meqsitiningmu ayallarning hoquqini qoghdash üchün ikenlikini, biraq, xitay kompartiyisining buninggha yol qoymay tarmar qiliwetkenlikini, özining Uyghur ayallirining kishilik hoquqi üchün dawamliq köresh qilidighanliqini éytti. (Eqide)