Xelq'ara metbu'atlarda ayropilan weqesi'i munazire qilinmaqta

• Muxbirimiz ömer qanatning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Xitayning jenubiy hawa yolliri shirkitining bir ayrupilani béyjing ayrodrumidin uchush aldida. AFP Photo

11‏ - Mart küni amérikining kristiyan sya'ins monitor gézitide, simon montlék teripidin élan qilin'ghan " tenqid qilghuchilar, xitayning térrorluq suyiqesti heqqidiki bayanatigha guman bilen qarimaqta" mawzuluq maqalide, bir xitay yoluchi ayropilanini partlatmaqchi bolghan ikki yoluchining qolgha élin'ghanliqini élan qilghan béyjing da'irilirining weqeni élan qilish bilenla cheklinip, lékin weqening yüz bergenlikini ispatlaydighan héchqandaq melumat bermigenliki, shuningdek lenju ayrodromigha chüshüshke mejbur bolghan mezkur ayropilanning néme üchün béyjinggha qarap qaytidin uchushigha ruxset bérilgenliki heqqide izahat bermigenliki, mulahizichiler we kishilik hoquq pa'aliyetchilirining weqening yüz bergenliki heqqidiki gumanini téximu kücheytmekte. Ular shundaqla xitay hökümitining, sherqiy türkistan islamiy herikiti militantliri, béyjing olimpikige qarshi hujum qilishini pilanlighanliqi toghrisidiki xewerlirigimu guman bilen qarimaqta. Chet'ellerde pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur teshkilatliri bolsa, xitay hökümitining bayanatini, Uyghur teshkilatlirining dunyadiki itibarini chüshürüshni meqset qilghan töhmet dep körsetti" déyilgen.

Wang lichüen we nur bekri qatarliq xitay rehberler teripidin dunyagha térrorluq weqesi dep tonushturulghan ayropilan weqesining addi bir weqe bolushi mumkinliki tekitlen'gen maqalide, oksford uniwérsitétining proféssori stiwén sanngning éytishiche, bu weqe bir térroluq weqesi bolmasliqi mumkin. Chünki eger bu bir térrorluq weqesi bolsa, saqchilarning ayropilan we yoluchilarni bundaq téz qoyup bérishi we yoluchilarning hemmisi bilen söhbet ötküzmey we ayropilanni bashtin ‏- ayaq tekshürüshtin ötküzmey, ularning qaytidin béyjinggha qarap uchushigha ruxset bérishi mumkin emes iken" déyilgen.

Maqalide yene mundaq déyilgen " bixeterlik mutexessisliri éytishiche, olimpik tenheriket yighini shuningdek amérika prézidénti jorj bush qatarliq nurghunlighan dölet rehberlirining 2008‏- yilliq béyjing olimpik tenheriket yighinigha qatnishidighanliqini jakarlighanliqi, xitayni xelq'araliq radikal teshkilatlar we guruppilarning asasliq hujum nishanigha aylandurghanliqi bir heqiqet. Lékin xitay hökümitining, bezi weqelerni olimpikqa qarshi hujum pilanlirigha chétish arqiliq, xitay ichidiki öktichi küchlerni we kishilik hoquq pa'aliyetchilirini basturushqa tirishiwatqanliqi bir ri'alliqtur."

Maqalide bayan qilinishiche, bezi mutexessisler, xitay metbu'atida, béyjing olimpik tenheriket yighini harpisida, her kün dégüdek shinjangdiki térrorluq tehditi heqqide chiqiwatqan xewerler sewebidin, ürümchidin uchqan ayropilandiki bir kütküchi heddidin tashqiri sezgürliship, ayropilanning hajetxanisida qalghan bir yüz mayni bombigha oxshitip qalghan bolushi mumkin, déyshmekte.

En'giliyining dangliq " déli télégraf" gézitide richard sipenser teripidin élan qilin'ghan maqalide bolsa, xitay da'irilirining bir Uyghur térrorluq teshkilatining béyjing olimpikige qarshi hujum pilanlawatqanliqi toghrisidiki bayanatidin, arqigha chékinishke bashlighanliqi tekitlen'gen.

Maqalide bildürülüshiche, wang léchüenning, sherqiy türkistan islamiy herikiti ezalirining béyjing olimpikige qarshi hujum pilanlighanliqi toghrisidiki xewer deslepte, shinxu'a agéntliqining én'glizche xewerliride élan qilin'ghan bolup, xitayche xewerliride bérilmigen. Bir kün kéyin, bu xewer shinxu'aning én'glizche xewer tor bétidin éliwitilgen.

Bu xewer xitay hökümiti we kompartiyining zuwani bolghan,xitay kündilik gézitining én'glizche nusxisidimu élan qilinmighan. Uning ornigha gézitte, wang léchüenning " térrorchilar we bölgünchiler" ge qarshi qattiq qolluq bilen mu'amile qilinidighanliqi heqqidiki bayanati yer alghan.

Wang léchüenning mezkur bayanatidin kéyin, béyjing olimpik teshkillesh komitéti qisqa bir bayanat élan qilip, olimpik tenheriket yighinini xatirjemlik ichide ötküzidighanliqini tekitligenliki eskertilgen maqalide, "xitay hökümitining mezkur weqe heqqidiki gheyri normal pozitsiyisi Uyghur teshkilatlirining xitay hökümiti, olimpik harpisidiki bixeterlik tedbirlerdin Uyghurlarni basturush we Uyghur milliy herikitini qarilash üchün paydiliniwatidu", dégen gumanini téximu kücheytidu" déyilgen. (Ömer qanat)