Uyghurlarda balilarni terbiyilesh usuli


2007.07.04

Uyghurlar balilarni terbiyileshte heqiqeten ülgilik millettur. Uyghurlardiki güzel exlaq we ésil adetlerning ta hazirghiche shu milletning ésillikini namayan qilghan halda dawam qilip kelgenliki ulardiki ewlad terbiyisining ésillikidin kélip chiqqan bir ish.

Bala terbiyiside diqqet qilishqa tégishlik muhim ishlar

Mekke mukerreme shehiride turushluq alim abdulhekim hajimning éytishiche, balilar balaghet yashlirigha yétishi bilen ular herxil uyun ـ tamashalar we köngül échishlar arqiliq boshluqlirini toldurushqa kirishidu. Bu dewr ata ـ anilarning eng diqqetlik bolushigha tégishlik bolghan ehmiyetlik bir dewridur.

Balilarni bu yashlirida, ten saghlamliqigha paydiliq bolghan pakiz, ten ـ terbiye we bashqimu ijabiy pa'aliyetler bilen meshghul qilmighanda, ular jem'iyettiki türlük yaman adetlerge öginip qalghandin kéyin, ularni eslige qayturush qiyin bolidu, hetta mumkin bolmaydu.

Shunga ata ـ anilar yoqiriqi mes'uliyetlirini urunlash bilen birge balilirini exlaqsiz, diyanetsiz yaman dostlardin ozaqlashturushi, jinsiy hewesini örlitidighan hayasiz filimlarni, edepsiz süretlik jurnallarni körüshtin men'i qilishi we balilirining ten saghlamliqigha eng ziyanliq bolghan tamaka, haraq, zina ـ pahishe qatarliq yaman ishlardin ularni qet'iy cheklishi intayin zörürdur.

Uyghurlarning bala terbiyileshtiki ésil en'eniliri

Uyghurlarning bala terbiyileshtiki ésil en'enilirining biri shuki, ular haraq, tamaka we pahishe qatarliq yaman adetlerni eng chong exlaqsizliq dep qaraydu. We qattiq seskinidu. Balilirini bu xil yaman adetlerdin saqlash üchün küchining bériche tirishidu.

Balilarmu ata - anisining yaki chonglirining aldida haraq ichishtin hetta tamaka chékishtinmu qattiq hezer eyleydu. Uyghurlar chonglarning aldida bu ishlani qilishni chong edebsizlik dep bilidu.

Tamaka, haraq we zinaning ziyini

Tamaka ــ doxturlarning ispatlishi boyiche, ــ öpke yallughi, ashqazan yallughi, rak, sil, nepesning siqilishi we jisimning ajizlishishi qatarliq késelliklerge seweb bolghinining sirtida, exlaqqa we iqtisadqa ziyanliqtur.

Haraq ــ hemmige melum bolghandek, ــ pütün yamanliqlarning bashlamchisi we guwahchisidur.

Shunga peyghember eleyhissalam haraqni: "pütün yamanliqlarning we paskinichiliqlarning anisi" dep süpetligen. Haraq pütün türliri bilen haramdur. Péwa, shampaniyelermu haraqning türliridindur. Peyghember eleyhissalam bir hediside: " mes qilidighan nersilerning hemmisi haraqtur. Haraqning ézimu we köpimu oxshashla haramdur" dep körsetken.

Zina ـ pahishe bolsa, kishini "eydiz" din ibaret iplas késellikke giriptar bolup qélishqa seweb bolidu, jem'iyetni kirlitidu, ippet ـ nomusni buzidu, özini we ata ـ anisini yerge qaritidu, mundin bashqa, türlük rezilliklerge we bexitsizliklerge seweb bolidu. Zina ـ pahishe a'ililiklerning a'ilisini parchilaydu, balilirini yétim qilidu, bextni shaqawetke, muhebbetni nepretke aylanduridu. Sheri'et hökmi bilenmu zina ـ pahishe eng éghir gunahlardin sanilidu. Shunga allah zina ـ pahishini "yaman yol" dep süpetligen. Kishining dunya we axiretlik sa'aditini nabut qilidighan zina ـ pahishidin bashqa yaman yol barmu!?

Abdulhekim hajim balilarni yaman adetlerni öginip qélishtin saqlap qélishning zörürliki toghruluq toxtulup mundaq didi: "shunga allah musulmanlarni tamaka, haraq we zina ـ pahishe qatarliq insanning eqlige we jismaniy saghlamliqigha ziyanliq bolghan nersilerdin men'i qilishta: "özünglarni halaketke tashlimanglar." We "özünglarni öltürmenglar." Dégen ibarilerni sürüsh arqiliq yuqiriqi yaman ishlarni qilishning özining halak bolushigha seweb bolidighanliqini élan qilghan."

Hazirqi zaman tibbiy mutexessislirining ilmiy yekünliridimu: "tamaka, haraq qatarliq nersilerni istémal qilish kishining ömrini qisqartidu", "tamaka, haraq kishini öz raziliqi bilen öltüridighan qatili" we "zina ـ pahishe kishini axiri ölüm bilen tügishidighan nijis késelliklerge giriptar qilidu" dep qeyt qilin'ghan.

Abdulhekim hajimning éytishiche, balilarni yaman adetlerge könüp qélishtin tosushning bir charisi, ata ـ anilar eng awwal bu ishlarni qilishtin özlirini tartishi lazim. Dunyada héchkim balilirining yaman exlaqlargha öginip qélishini yaqturmaydu. Bündaq iken, balilirini bu ishlardin tosushta, ularning yürüsh ـ turushlirigha, baridighan sorunlirigha we arilishidighan dostlirigha alahide nazaretchi bolushliri kérek. Saghlam tenlik kishilerning ata ـ anisigha, jem'iyitige yetküzidighan paydiliri nahayiti köptur. (Toxti)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.