Уйғурларда балиларни тәрбийиләш усули

• Мухбиримиз өмәрҗан тохтиниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

Уйғурлар балиларни тәрбийиләштә һәқиқәтән үлгилик милләттур. Уйғурлардики гүзәл әхлақ вә есил адәтләрниң та һазирғичә шу милләтниң есилликини намаян қилған һалда давам қилип кәлгәнлики улардики әвлад тәрбийисиниң есилликидин келип чиққан бир иш.

Бала тәрбийисидә диққәт қилишқа тегишлик муһим ишлар

Мәккә мукәррәмә шәһиридә турушлуқ алим абдулһәким һаҗимниң ейтишичә, балилар балағәт яшлириға йетиши билән улар һәрхил уюн ـ тамашалар вә көңүл ечишлар арқилиқ бошлуқлирини толдурушқа киришиду. Бу дәвр ата ـ аниларниң әң диққәтлик болушиға тегишлик болған әһмийәтлик бир дәвридур.

Балиларни бу яшлирида, тән сағламлиқиға пайдилиқ болған пакиз, тән ـ тәрбийә вә башқиму иҗабий паалийәтләр билән мәшғул қилмиғанда, улар җәмийәттики түрлүк яман адәтләргә өгинип қалғандин кейин, уларни әслигә қайтуруш қийин болиду, һәтта мумкин болмайду.

Шуңа ата ـ анилар йоқириқи мәсулийәтлирини урунлаш билән биргә балилирини әхлақсиз, диянәтсиз яман достлардин озақлаштуруши, җинсий һәвәсини өрлитидиған һаясиз филимларни, әдәпсиз сүрәтлик җурналларни көрүштин мәни қилиши вә балилириниң тән сағламлиқиға әң зиянлиқ болған тамака, һарақ, зина ـ паһишә қатарлиқ яман ишлардин уларни қәтий чәклиши интайин зөрүрдур.

Уйғурларниң бала тәрбийиләштики есил әнәнилири

Уйғурларниң бала тәрбийиләштики есил әнәнилириниң бири шуки, улар һарақ, тамака вә паһишә қатарлиқ яман адәтләрни әң чоң әхлақсизлиқ дәп қарайду. Вә қаттиқ сәскиниду. Балилирини бу хил яман адәтләрдин сақлаш үчүн күчиниң беричә тиришиду.

Балиларму ата - анисиниң яки чоңлириниң алдида һарақ ичиштин һәтта тамака чекиштинму қаттиқ һәзәр әйләйду. Уйғурлар чоңларниң алдида бу ишлани қилишни чоң әдәбсизлик дәп билиду.

Тамака, һарақ вә зинаниң зийини

Тамака ــ дохтурларниң испатлиши бойичә, ــ өпкә яллуғи, ашқазан яллуғи, рак, сил, нәпәсниң сиқилиши вә җисимниң аҗизлишиши қатарлиқ кесәлликләргә сәвәб болғининиң сиртида, әхлаққа вә иқтисадқа зиянлиқтур.

Һарақ ــ һәммигә мәлум болғандәк, ــ пүтүн яманлиқларниң башламчиси вә гуваһчисидур.

Шуңа пәйғәмбәр әләйһиссалам һарақни: "пүтүн яманлиқларниң вә паскиничилиқларниң аниси" дәп сүпәтлигән. Һарақ пүтүн түрлири билән һарамдур. Пева, шампанийәләрму һарақниң түрлиридиндур. Пәйғәмбәр әләйһиссалам бир һәдисидә: " мәс қилидиған нәрсиләрниң һәммиси һарақтур. Һарақниң езиму вә көпиму охшашла һарамдур" дәп көрсәткән.

Зина ـ паһишә болса, кишини "әйдиз" дин ибарәт иплас кесәлликкә гириптар болуп қелишқа сәвәб болиду, җәмийәтни кирлитиду, иппәт ـ номусни бузиду, өзини вә ата ـ анисини йәргә қаритиду, мундин башқа, түрлүк рәзилликләргә вә бәхитсизликләргә сәвәб болиду. Зина ـ паһишә аилиликләрниң аилисини парчилайду, балилирини йетим қилиду, бәхтни шақавәткә, муһәббәтни нәпрәткә айландуриду. Шәриәт һөкми биләнму зина ـ паһишә әң еғир гунаһлардин санилиду. Шуңа аллаһ зина ـ паһишини "яман йол" дәп сүпәтлигән. Кишиниң дуня вә ахирәтлик саадитини набут қилидиған зина ـ паһишидин башқа яман йол барму!?

Абдулһәким һаҗим балиларни яман адәтләрни өгинип қелиштин сақлап қелишниң зөрүрлики тоғрулуқ тохтулуп мундақ диди: "шуңа аллаһ мусулманларни тамака, һарақ вә зина ـ паһишә қатарлиқ инсанниң әқлигә вә җисманий сағламлиқиға зиянлиқ болған нәрсиләрдин мәни қилишта: "өзүңларни һалакәткә ташлимаңлар." Вә "өзүңларни өлтүрмәңлар." Дегән ибариләрни сүрүш арқилиқ юқириқи яман ишларни қилишниң өзиниң һалак болушиға сәвәб болидиғанлиқини елан қилған."

Һазирқи заман тиббий мутәхәссислириниң илмий йәкүнлиридиму: "тамака, һарақ қатарлиқ нәрсиләрни истемал қилиш кишиниң өмрини қисқартиду", "тамака, һарақ кишини өз разилиқи билән өлтүридиған қатили" вә "зина ـ паһишә кишини ахири өлүм билән түгишидиған ниҗис кесәлликләргә гириптар қилиду" дәп қәйт қилинған.

Абдулһәким һаҗимниң ейтишичә, балиларни яман адәтләргә көнүп қелиштин тосушниң бир чариси, ата ـ анилар әң аввал бу ишларни қилиштин өзлирини тартиши лазим. Дуняда һечким балилириниң яман әхлақларға өгинип қелишини яқтурмайду. Бүндақ икән, балилирини бу ишлардин тосушта, уларниң йүрүш ـ турушлириға, баридиған сорунлириға вә арилишидиған достлириға алаһидә назарәтчи болушлири керәк. Сағлам тәнлик кишиләрниң ата ـ анисиға, җәмийитигә йәткүзидиған пайдилири наһайити көптур. (Тохти)