Uyghur éli balilirining qent- gézek we oyunchuqlirining köp qismi ölchemsiz

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

" 1- Iyun" balilar bayrimi, Uyghur élidiki balilarning eng xoshalliq bir küni. Ata anilarmu arzuluq balilirining bayramni xoshal -xoram ehmiyetlik ötküzüshi üchün pilanlarni tüzidu hemde bayramliq alahide sowghatlarni teyyarlap balilirini taza xosh qilishni oylaydu. Epsus Uyghur élide bu qétimliq balilar bayrimida bazargha sélin'ghan balilar oyunchuqliridin tartip balilar yaqturup yeydighan qent‏- gézeklergiche köp qismining süpet ölchimige yetmesliki yeni balilarning salametlikige ziyanliq ikenlikining pash bolushi ata ‏- anilarni endishige saldi. Balilarni epsuslandurdi. Ata ‏- anilarda "baligha zadi bayramliq némimu sogha qilarmen" dégen so'al peyda qildi.

Balilarning xatirjem istimal qilghudek némisi bar?

Xitay hökümitining pilanliq tughut hemde bir bala siyasiti bilen, xitayda jümlidin Uyghur élidimu ata ‏- anilarning arzuluq balilirining yaxshi köridighan yémek hem oyunchuqliri üchün köplep chiqim qilishi tebi'iy halda omumlishiwatqan ehwal. Bolupmu 1- iyun balilar bayrimi harpisi türlük balilar isـtimal boyumliri eng köp sétilidighan mezgil, bazardiki renggareng, xilmu ‏- xil oyunchuqlar elwette balilarni qiziqturmay qalmaydu.Emma bu oyunchuqlarning qanchiliki süpetlik?

Ata ‏- anilar iyun balilar bayrimigha atap sowghat teyyarlawatqan bir peytte, Uyghur élidiki süpet we téxnika nazaret qilish organliri hemde soda ‏- sana'et bashqurush organlirining Uyghur élidiki soda saray hem magizinlardiki balilar boyumliri üstidin élip barghan taziliq hem süpet tekshürüsh netijisidin Uyghur élidiki balilar istimal qiliwatqan köp qisim yémeklik hem oyunchuqlar we kiyim kécheklerning köp qismining süpet ölchimige yetmeydighanliqi pash boldi.

Balilar yaqturup oynaydighan oyunchuqlar xeterlik

Yeni shinjang radi'o istansisining 31 - may xewer élan qilip mexsus agahlandurushiche, yéqinda Uyghur éli bazarliridiki balilar oyunchuqliri üstidin élip barghan tekshürüshte, bixeterlik taziliq, süpet ölchimige yetken oyunchuqlar % 50 kimu yetmigen bolup, 15 türlük oyunchuq peqetla süpet ölchimige yetmigendin sirt, besh xil oyunchuqning ishlepchiqarghan zawut namimu yoq iken.

Munasiwetlik orunlarning ashkarilishiche bazardiki köp qisim rexttin tikilgen balilar qonchaqlirining ichige exlet matalar sélin'ghanliqini uningda türlük késel mikropliri bar bolup, eger balilar bu xil kéreksiz hem zeherlik nersilerni uqmastin yewalghanda, balilarning salametlikige éghir xewp yetküzüshi mumkin iken.

Uningdin bashqa éléktronluq hem pilastikidin yasalghan oyunchuqlarmu bixeterlik ölchimige yetmigen bolup, balilar bu xil oyunchuqlarni oynighanda köz,qulaq hem térisini yarilandurush éhtimalliqi intayin yuqiri iken.

Ürümchi istémalchilar pash qilish ornimu yéqindin buyan süpetsiz hem xeterlik oyunchuqlar toghrisida köp qétim erz tapshuruwalghan bolup, Uyghur aptonom rayonluq istémalchilar jem'iyiti qatarliq orunlar 1 - iyun 8 - nomurluq höjjetni élan qilip, balilar bayrimi mezgilide ata -ana hemde istémalchilarning balilar oyunchuqlirini sétiwalghanda chong dukanlardin sétiwélishini, oyunchuqlarning dölet belgiligen üch ölchem kinishkisige ige yaki emeslikini tekshürüshni untimasliqini, oyunchuqlarni balilarning yéshigha qarap muwapiq tallishini, qiziqarliq bolushnila emes bixeter bolushini aldinqi shert qilip tallishini agahlandurghan.

Kiyim‏- kéchekler süpetsiz

Emdi balilarning kiyim ‏- kécheklirichu ? da'irilerning bu heqtiki tekshürüsh netijisimu kishini teshwishlendüridu. Tengritagh torining 1 - iyundiki xewiridin melum bolushiche, Uyghur éli bazarliridiki balilar kiyim‏- kécheklirining layaqetliki % 42.9 Bolup, balilar ayaqlirining 61.3 %, balilar köz eynikining bolsa % 23.2 Tila layaqetke toshqan.

Balilar kiyim ‏- kéchek hem ayaghlirida körülgen süpet mesililiri asasen, kiyimlerning matériyallirida tére yalluqlanduridighan ximiyilik toqulmilar nisbitining yuqiri bolushi, beden'ge ziyanliq zeherlik maddilarning köp bolushi, kiyimge qoshumche tikilgen zinnet boyumliri hemde sirtma, rézinka,tügmilerning xeterlik bolushi, hetta bezi kiyimlerde rak peyda qilghuchi xeterlik ilmintlarning bolushi qatarliq mesililer bolup, bu xil mesile bar kiyim ‏- kéchekler hem ayagh we bashqa balilar zinnet boyumlirining bazargha sélinishi hem sétilishi, tekshürüshtin kéyin cheklen'gen bolsimu, emma köp qisim mesile körülgen süpetsiz boyumlarning zawut adrislirimu bolmighachqa hazirche ularning kélish menbesini éniqlash we tedbir körüsh tosalghugha uchrimaqta iken.

Lékin, ilgiri sétilghan bu xil boyumlarning Uyghur élide qanchilik istémalchilarning bolupmu balilarning saqliqigha ziyan yetküziwatqanliqi namelum.

Balilar yimekliri zeherlik

Ata ‏- anilar üchün balisining saghlamliqi we bixeterlikidinmu muhim nerse bolmisa kérek. Yémeklikler balilarning saghlamliqidiki muhim amilning biri.

Siz balilarning yimeklirighu bixeterdu? dep sorishingiz mumkin. Epsus, bu so'alghimu yaq dep jawab bérishke toghra kélidu. Chünki Uyghur élidiki xewer tor betlirining mushu bir nechche kün ichide balilar yémeklik bixeterlikige da'ir élan qilghan xewerliridin ashkariki, nöwette Uyghur élide balilar xatirjem yégüdek yémeklik tépishmu qiyin'gha toxtaydiken.

Yeni süpet tekshürüsh orunliri Uyghur élidiki balilar istimal qiliwatqan yémekliklerning layaqetlik nsbiti aran % 28.1 Ke yetkenlikini melum qilghan bolup, köp qisim balilar yaqturup yeydighan yémek hem qent ‏- gézekler taziliq ölchimige yetmigendin sirt, yene ularda köp xil ziyanliq maddilar körülgen.

Tekshürüshte layaqetsizliki éniqlan'ghan qent ‏- kézek türliri alahide salmaqni igiligen bolup, buning ichide xitayning shendung hemde béyjing qatarliq jayliridiki bezi zawutlarda ishlen'gen sütlük kempütlerdin bashqa yene, Uyghur élining ürümchi, sanji, ili qatarliq jayliridiki qiriqtin artuq kempüt zawutlirining ishligen sütlük kempüt, éris kempüt hemde shakilat qatarliq 42 xil mehsulatining hemmisining terkibide chirishning aldini alidighan hemde tem kirgüzgüchi salametlikke ziyanliq maddilar bolup birdek süpet ölchimige yetmigen. Xewerde körsitilishiche, bu zawutlarning mehsulatlirining bazargha sélinishi cheklen'gendin sirt,zawutlar bir mezgil ishtin toxtitip tertipke sélinidiken.

Yéqinqi yillardin buyan, ottura ‏- bashlan'ghuch mektep hemde balilar baghchilirida, ösmür-balilarning yémekliktin opche zeherlinish hadisiliri köplep yüz bermekte. Bu hadisiler asasliqi mektep hemde mektep öpchörisidiki ashxanilarning taziliqining nachar bolushidin kélip chiqqan bolup, shu seweblik 31 - may küni ürümchi sheherlik sehiye we yémek ichmek bixeterlikige mes'ul orunlar birlikte ürümchidiki 71 ottura we bashlan'ghuch mekteplerning öpchörisidiki ashxana hemde yémeklikler dukanlirining taziliqi hemde mikrobsizlinish ehwalini tekshürgen.

Tengritagh torida 1 - iyun bu heqte bérilgen xewerdin ashkarilinishiche, bu ashxanilarning yémeklik jabduqlirining dézinféksiyilinish ölchimige yetkini aran % 4 bolup, munasiwetlik tarmaqlarning körsitishiche ürümchidiki mektep hemde balilar baghchisi etrapidiki ashxanilarni kötürige alghan yekke tijaretchiler, peqet pul tépishnila meqset qilip, ashxanining taziliqi hemde yimeklerning taziliqigha ehmiyet bermeydiken.

Kishini ejeplendüridighini shuki, bu ashxanilarning layaqetke yetkini aran % 4 bolsimu emma ularning % 97 ning ölchemge yetkenlik kinishkisi bar iken. Munasiwetlik tekshürüsh xadimlirining chüshendürüshiche, gerche sehiye orunlirining telipi buyiche bu ashxanilargha dézinféksiyilesh sanduqliri qoyulghan bolsimu,ashxana xojayinliri bu sanduqlarni peqet tekshürüshtin ötüsh üchünla tizip qoyup emeliyette bolsa, chine -qacha hemde choka - qoshuqlirimu héchqachan dézinféksiyelenmeydiken.

Mektep etrapidiki bu xil ashxanilarning taziliqi omumyüzlük nachar bolghachqa, balilarning yémekliktin zeherlinish, her xil ashqazan hemde üchey yoli yalluqliri bilen jiddiy yuqumlinish hadisiliri körülüp turuwatqan iken.

Uyghur éli yimeklirining bixeterlik ölchimige yétishige yene besh yil bar

Gerche Uyghur élidiki balilar yémeklikining süpet ölchimige yétishi shunche töwen hemde bu yash ösmürlerning salametlikige jiddiy tehdit peyda qiliwatqan bolsimu, 30 - may shinjang radi'o istansisining xewiride Uyghur éli yémekliklerning bixeterlikini nazaret qilish orni xadimining sözini neqil keltürüshiche, Uyghur élide xelqning xatirjem halda yémekliklerni istimal qilishini ishqa ashurushqa yene besh yil waqit kétidiken.

Bu xadimning bildürüshiche, Uyghur aptonom rayonida yémekliklerning bixeterlikini ishqa ashurush üchün, yémeklik menbesidin bashlap tertipke sélip qattiq süpet ölchimi buyiche bashqurushqa toghra kélidighan bolup, buningda kishiler künde istimal qilidighan köktat, ashliqlarning östürülüshi, ximiyilik oghut, tem kirgüzgüchi hemde chirishning aldini élish maddiliri, öy haywanliri hemde su mehsulatlirini östürüshte qolliniwatqan hormunluq dora we yem xesheklernimu kontrol qilip, mexsus qanun hem nizamlar bilen süpet tekshürüshtin ötküzüshke kapaletlik qilidighan séstima turghuzush kérek iken. Mana bularni emelge ashurushqa az dégende besh yil jeryan kétidiken. (Gülchéhre)