Xitayda dewagerler zorluq we tehdit astida basturulmaqta

Xelq'ara kishilik hoquq közitish teshkilati yéqinda xitaydiki dewagerlerning hazirqi ehwali heqqide bir parche doklat élan qilip, xitay hökümitidin dewagerlerge ziyankeshlik qilidighan qilmishlirini qet'iy toxtitishni teshebbus qildi.

Kishilik hoquq közitish teshkilati bu munasiwet bilen, xongkongda mexsus muxbirlarni kütiwélish yighini chaqirdi. Mezkur teshkilatning ijra'iye hey'iti kenneth roth ependi, yighinda söz qilip mundaq dédi:

“2008 - Yili xitayda ötküzülidighan olimpik tenterbiye musabiqisining yéqinlap kélishige egiship, béyjing hökümiti dewagerlerning pa'aliyitini kontrol qilish we ularni qattiq basturush heriketlirini téximu kücheytidu, shunga biz bu heqte mexsus doklat élan qilish qararigha kelduq”.

Doklatta, yerlik hökümet xadimlirining dewagerlerge zerbe bérish, basturush hetta ularni solap qoyushtek qilmishlarni sadir qiliwatqanliqi, béyjingdiki saqchi xadimlirining dewagerlerning kündin - kün'ge ewj éliwatqan dewasini jimiqturush üchün, ming bir qiyinchiliqta béyjingge yétip kelgen dewagerlerning turushluq jaylirigha hujum qilip, ularni özliri kelgen jaygha yalap ketküzüwetkendin sirt, ularning dewasigha qilche qulaq salmasliqtek pozitsiyide boluwatqanliqi tenqit qilindi.

Kénnédi roxt ependi béyjing hökümitige, dewagerlerni qet'iy qiynimasliq, yerlik hökümet orunlirining dewagerlerni qamal qilish tüzümini bikar qilish hemde dewagerlerning béyjingdiki turmushigha kapaletlik qilish qatarliq bir qanche telepni otturigha qoydi.

Doklatta yene ashkarilinishiche, 2004 - yil bir ichidila dewagerler erz xétining sani 10 milyon'gha yetken, emma buning ichidiki héchqandaq bir délo hel qilinmighan, bu munasiwet bilen xelq'ara kishilik hoquq közitish teshkilati tekshürüsh élip bérip, yéqindila 2000 dewagerning ichide peqet 3 neper dewagerning mesilisining hel qilinip, 50 ٪ dewagerning ziyankeshlikke uchrighanliqini, 19 ٪ dewagerning türmige solan'ghanliqini igiligen.

Biz bu munasiwet bilen 2001 - yilidin bashlap dewa qiliwatqan, bu jeryanda türlük qiyinchiliqqa uchrighandin sirt, saqchilar teripidin méyip qiliwétilgen, bumu az kélip, bir yil türmige tashlan'ghan, yülen xanimni ziyaret qilduq.

U bizning " néme üchün mushundaq köp bedel tölepmu yene dewa qilishtin waz kechmidingiz ?" dégen so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi :

“Bizning öyimiz, turmush menbiyimiz yoq qilin'ghandin kéyin, biz ash - tamaq yiyelmigendin kéyin, dewa qilmay qandaq qilimiz, buni hökümet keltürüp chiqardi, bu hökümet bizning arimizda mewjut bolushni xalamdu - xalimamdu? shunga hökümet elwette puqralarning eyiblishige uchraydu"

"Hökümetke körsitilgen bu xil eyibleshlerning azraq roli bolamdu?" dégen so'alimizgha jawab bergen yülen xanim yene mundaq dédi:

"Elwette roli bolidu, chünki ular qorqidu, mesilen memliketlik xelq qurultiyigha oxshash yighinlar échilghanda, ular bizni qattiq kontrul qilidu, buningdin sirt rayis xanim, prézidént bush kelgendimu biz bir tutash görüge élinduq. Bu qétim birleshken döletler teshkilatining wekili xitaygha kelgende, ular méni 24 sa'et tutup turdi, puqralar hazir hökümetke " oghri gumanxor" dégen namni berdi. Siz éytip béqinge, eger sen gumanxorluq qilmisang, qorqmisang bizning dewayimizni tosup néme qilisen,

2005 Yili xitay hökümiti teripidin élan qilin'ghan dewagerler erzige a'it doklatta, 97 ٪ dewagerning erzi hel qilindi déyilgen bolup, yülen xanim özining buninggha qet'iy ishenmeydighanliqini éytip, "hökümetning bu sözi reqem oyunidin ibaret" dep körsetti

Hökümet qobul qilghan, mundaqche éytqanda, dewasini anglap qoyghan déloning hemmisini hel qilin'ghan dewa dep yekün chiqiridu, hökümet xadimliri xuddi bu dewa hel bolghandek chirayliq sözler bilen " sen kétip tur, erzingni choqum hel qilip bérimiz " deydu - yu, bir qanche yil saqlapmu héchqandaq jawabqa érishelmeymiz.

Xelq'ara kishilik hoquq közitish teshkilatining qarishiche, xitayda xelqning siyasiy tüzüm üstidin shikayet qilishi men'i qilin'ghan bolup, metbu'at erkinliki bolmighan, yighilish erkinliki bolmighan bir dölette peqet dewa qilish yoli bilen yuqiri organlargha öz derdini éytish arqiliq öz hoquqini qoghdighili bolatti, emma nöwette, xitayda puqralarning mushunchilik hoquqimu kapaletke ige qilinmasliqi xitayda mewjut boluwatqan mesililerning qanchilik derijide éghir ikenlikini mu'eyyenleshtüridiken.