Мунасивәтлик тәрәпләр б д т кишилик һоқуқ кеңишидин зор үмидләр күтмәктә

• Мухбиримиз әркинниң бу һәқтики толуқ мәлумати
• Download story audio

20 – Июн күни хитай муавин ташқи ишлар министири яң җйесчи җәнвәдә чақирилған б д т инсан һәқлири кеңиши йиғинида сөз қилмақта. AFP

Йеңи қурулған б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң тунҗи нөвәтлик йиғини өткән дүшәнбә күни австирийә пайтәхти вйенада башланди. Кишилик һоқуқ кеңиши әслидики б д т кишилик һоқуқ комитетини әза дөләтләр сүйистимал қоралиға айландурувелип, кишилик һоқуқ хатириси начар дөләтләр игиливалған вә бу орган хәлқара җамаәтчиликниң ишәнчисидин айрилип қалған әһвал астида қурулди. Шуңа кишилик һоқуқи хатириси пакиз дөләтләр, кишилик һоқуқ тәшкилатлири вә кишилик һоқуқи дәпсәндичиликкә учриған хәлқләр йеңи қурулған кишилик һоқуқ кеңишидин зор үмидләрни күтмәктә вә бу органдин йәр шариниң һәр қайси җайлирида йүз бәргән кишилик һоқуқ дәпсәндичилики вә муштумзорлуқларға қарши үнүмлик тәдбир елишни, адил вә ишәнчилик болушни тәләп қилмақта.

Кишилик һоқуқта әйибләнгән дөләтләр йәнила мәзкур кешәштә

Б д т ниң бурунқи кишилик һоқуқ комитетидики 53 әза дөләт ичидә хитай, куба, судан, зимбабуви қатарлиқ әлләр бар болуп, бу дөләтләр пуқралириға муштумзор вә кишилик һоқуқ дәпсәндичилики билән әйибләнмәктә иди.

Йеңи кишилик һоқуқи кеңишиниң һазирқи 47 әзаси б д т омумий йиғинида мәхпий биләт ташлаш усули бойичә сайланған болсиму, лекин җуңго мәзкур кеңәшкә киришни муваппәқийәтлик һалда әмәлгә ашурди. Җуңго, 1990 - йиллардин һазирғичә америкиниң б д т кишилик һоқуқ комитети йиғинида оттуриға қойған бир қанчә қетимлиқ хитайни тәнқид қилиш лайиһисини куба, иран, пакистан, ливийә, судан қатарлиқ дөләтләрниң ярдими билән мәғлуб қилған. Хитай мәтбуатлири буни җуңго ғәрбниң кишилик һоқуқни баһанә қилип, җуңгониң ички ишлириға арилишиш сүйқәстини он йилдин бери изчил мәғлубийәткә учритип кәлди" дәп язди. Америка болса " йеңи кишилик һоқуқ кеңиши муштумзор дөләтләрниң бу кеңәшкә әза болушини тосайдиған үнүмлүк тәдбир алмиғанлиқи" сәвәбидин өзини намзатлиққа қоймиған.

Кофи аннан: кишилик һоқуқи дәпсәндә қилиниватқанларни унтуп қалмаслиқимиз керәк

Кишилик һоқуқи кеңишиниң дүшәнбә күнки йиғинида б д т баш катипи кофи аннан, мәзкур кеңәшни б д т кишилик һоқуқ хизмитидики йеңи бир дәврниң ипадиси, дәп тәкитлигән болсиму, лекин у, әгәр бу кеңәш кишиләрниң үмидини ақлаймән десә, бурунқи ишлар тәкрарланмаслиқи керәк, дәп агаһландурди.

Әза дөләтләргә хитабән" мәзкур кеңәш сиясий мәқсәтләр билән өз ара қосақ урушиниң оттурисиға қистурулуп қоюлмаслиқи керәк " дәп тәкитлигән кофи аннан," аммивий, сиясий, иқтисадий, иҗтимаий яки мәдәнийәт һоқуқи рәт қилинған, бипәрва һөкүмранлар тәрипидин рәһимсизләрчә муамилигә учриған яки наданлиқ, ачлиқ вә кесәлликтин җан талишиватқан кишиләрни унтуп қалмаслиқимиз керәк" дәйду.

Кофи аннанниң әскәртишичә, йеңи кеңәшкә бурунқи комитеттики өз ‏- ара тиркишидиған, бир‏ - биригә ишәнмәйдиған әһваллар керәк әмәс. У, бизгә пишқан, һәмкарлашқучи вә өзини беғишлаш роһиға игә рәһбәрлик керәк, дәп көрсәтти. Кишилик һоқуқ кеңиши йеңи низамнамиси бойичә кишилик һоқуқни омумйүзлик вә сестимилиқ түрдә дәпсәндә қилмақта дәп қаралған дөләтләрниң әзалиқ салаһийитини елип ташлиялайду.

Кишилик һоқуқ кеңиши чиқарған һәр қандақ қарар һөрмәт қилиниши шәрт

Б д т алий кишилик һоқуқ комисари луис арборниң әскәртишичә, б д т ға әза 191 дөләтниң кишилик һоқуқ хатириси мәзкур кеңәш тәрипидин тәкшүрүп турулиду вә бу дөләтләр кишилик һоқуқ кеңиши чиқарған һәр қандақ қарарни һөрмәт қилиши шәрт. У, "мениңчә бу кишилик һоқуқ кеңишиниң қарарини алди билән әза дөләтләр арисида иҗра қилишниң муһим бир қәдими " дәйду.

Б д т омуми қурултийиниң рәиси җейн әллисен, бу йилниң башлирида қурулған кишилик һоқуқ кеңишини " тарихий пурсәт" вә б д т кишилик һоқуқ хизмитидики йеңи бир сәһипә" дәп көрсәтти.

Әллисенниң әскәртишичә, "дуня бу кеңәшниң хизмитини вә униң хәлқара кишилик һоқуқ омуми әһдинамисидики принсипларни иҗра қилған яки униңға әмәл қилған - қилмиғанлиқини йеқиндин көзитиду вә назарәт қилиду.

Кишилик һоқуқ кеңишигә үмидвар қарайдиған затларниң әскәртишичә, бу кеңәшниң кишини илһамландуридиған бир тәрипи һечбир дөләтниң буниңдин кейин кишилик һоқуқ тәкшүрүшидин қечип қутулалмайдиғанлиқидур. Мәзкур кеңәшниң низамнамиси бойичә һәрбир дөләт кишилик һоқуқ хатирисиниң тәкшүрүлүшини қобул қилиши вә тәнқидни соғақ қанлиқ билән аңлиши керәк. Лекин кишилик һоқуқ кеңишиниң ролидин гуманлинидиған затлар, мәзкур кеңәшкә хитайға охшаш кишилик һоқуқни дәпсәндә қилип келиватқан дөләтләрниң әза болушини тосайдиған бир миханизим тәсис қилинмиғанлиқини вә бу органниң юқириқи дөләтләр тәрипидин асанла сүйиистималға учрайдиғанлиқини әскәртмәктә.

Америка илгири юқириқи сәвәбләр түпәйлидин кишилик һоқуқ кеңишиниң қурулушиға қарши биләт ташлиған вә өзини намзатлиққа қоймиған. Лекин америка, кишилик һоқуқ кеңишиниң хизмитигә тосалғу болмайдиғанлиқини вә униң билән һәмкарлишидиғанлиқини билдүрмәктә. Америка ярдәмчи ташқи ишлар министири марк лагон, "гәрчә биз кишилик һоқуқ кеңиши бурунқи кишилик һоқуқ комитетиниң пәдәзләнгән көрүнүши болуп қелишидин әнсирисәкму, лекин биз униң муваппәқийәтлик болушини үмид қилимиз " дәйду. (Әркин)