Munasiwetlik terepler b d t kishilik hoquq kéngishidin zor ümidler kütmekte

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

20 – Iyun küni xitay mu'awin tashqi ishlar ministiri yang jyéschi jenwede chaqirilghan b d t insan heqliri kéngishi yighinida söz qilmaqta. AFP

Yéngi qurulghan b d t kishilik hoquq kéngishining tunji nöwetlik yighini ötken düshenbe küni awstiriye paytexti wyénada bashlandi. Kishilik hoquq kéngishi eslidiki b d t kishilik hoquq komitétini eza döletler süy'istimal qoraligha aylanduruwélip, kishilik hoquq xatirisi nachar döletler igiliwalghan we bu organ xelq'ara jama'etchilikning ishenchisidin ayrilip qalghan ehwal astida quruldi. Shunga kishilik hoquqi xatirisi pakiz döletler, kishilik hoquq teshkilatliri we kishilik hoquqi depsendichilikke uchrighan xelqler yéngi qurulghan kishilik hoquq kéngishidin zor ümidlerni kütmekte we bu organdin yer sharining her qaysi jaylirida yüz bergen kishilik hoquq depsendichiliki we mushtumzorluqlargha qarshi ünümlik tedbir élishni, adil we ishenchilik bolushni telep qilmaqta.

Kishilik hoquqta eyiblen'gen döletler yenila mezkur késheshte

B d t ning burunqi kishilik hoquq komitétidiki 53 eza dölet ichide xitay, kuba, sudan, zimbabuwi qatarliq eller bar bolup, bu döletler puqralirigha mushtumzor we kishilik hoquq depsendichiliki bilen eyiblenmekte idi.

Yéngi kishilik hoquqi kéngishining hazirqi 47 ezasi b d t omumiy yighinida mexpiy bilet tashlash usuli boyiche saylan'ghan bolsimu, lékin junggo mezkur kéngeshke kirishni muwappeqiyetlik halda emelge ashurdi. Junggo, 1990 - yillardin hazirghiche amérikining b d t kishilik hoquq komitéti yighinida otturigha qoyghan bir qanche qétimliq xitayni tenqid qilish layihisini kuba, iran, pakistan, liwiye, sudan qatarliq döletlerning yardimi bilen meghlub qilghan. Xitay metbu'atliri buni junggo gherbning kishilik hoquqni bahane qilip, junggoning ichki ishlirigha arilishish süyqestini on yildin béri izchil meghlubiyetke uchritip keldi" dep yazdi. Amérika bolsa " yéngi kishilik hoquq kéngishi mushtumzor döletlerning bu kéngeshke eza bolushini tosaydighan ünümlük tedbir almighanliqi" sewebidin özini namzatliqqa qoymighan.

Kofi annan: kishilik hoquqi depsende qiliniwatqanlarni untup qalmasliqimiz kérek

Kishilik hoquqi kéngishining düshenbe künki yighinida b d t bash katipi kofi annan, mezkur kéngeshni b d t kishilik hoquq xizmitidiki yéngi bir dewrning ipadisi, dep tekitligen bolsimu, lékin u, eger bu kéngesh kishilerning ümidini aqlaymen dése, burunqi ishlar tekrarlanmasliqi kérek, dep agahlandurdi.

Eza döletlerge xitaben" mezkur kéngesh siyasiy meqsetler bilen öz ara qosaq urushining otturisigha qisturulup qoyulmasliqi kérek " dep tekitligen kofi annan," ammiwiy, siyasiy, iqtisadiy, ijtima'iy yaki medeniyet hoquqi ret qilin'ghan, biperwa hökümranlar teripidin rehimsizlerche mu'amilige uchrighan yaki nadanliq, achliq we késelliktin jan talishiwatqan kishilerni untup qalmasliqimiz kérek" deydu.

Kofi annanning eskertishiche, yéngi kéngeshke burunqi komitéttiki öz ‏- ara tirkishidighan, bir‏ - birige ishenmeydighan ehwallar kérek emes. U, bizge pishqan, hemkarlashquchi we özini béghishlash rohigha ige rehberlik kérek, dep körsetti. Kishilik hoquq kéngishi yéngi nizamnamisi boyiche kishilik hoquqni omumyüzlik we séstimiliq türde depsende qilmaqta dep qaralghan döletlerning ezaliq salahiyitini élip tashliyalaydu.

Kishilik hoquq kéngishi chiqarghan her qandaq qarar hörmet qilinishi shert

B d t aliy kishilik hoquq komisari lu'is arborning eskertishiche, b d t gha eza 191 döletning kishilik hoquq xatirisi mezkur kéngesh teripidin tekshürüp turulidu we bu döletler kishilik hoquq kéngishi chiqarghan her qandaq qararni hörmet qilishi shert. U, "méningche bu kishilik hoquq kéngishining qararini aldi bilen eza döletler arisida ijra qilishning muhim bir qedimi " deydu.

B d t omumi qurultiyining re'isi jéyn ellisén, bu yilning bashlirida qurulghan kishilik hoquq kéngishini " tarixiy purset" we b d t kishilik hoquq xizmitidiki yéngi bir sehipe" dep körsetti.

Ellisénning eskertishiche, "dunya bu kéngeshning xizmitini we uning xelq'ara kishilik hoquq omumi ehdinamisidiki prinsiplarni ijra qilghan yaki uninggha emel qilghan - qilmighanliqini yéqindin közitidu we nazaret qilidu.

Kishilik hoquq kéngishige ümidwar qaraydighan zatlarning eskertishiche, bu kéngeshning kishini ilhamlanduridighan bir teripi héchbir döletning buningdin kéyin kishilik hoquq tekshürüshidin qéchip qutulalmaydighanliqidur. Mezkur kéngeshning nizamnamisi boyiche herbir dölet kishilik hoquq xatirisining tekshürülüshini qobul qilishi we tenqidni soghaq qanliq bilen anglishi kérek. Lékin kishilik hoquq kéngishining rolidin gumanlinidighan zatlar, mezkur kéngeshke xitaygha oxshash kishilik hoquqni depsende qilip kéliwatqan döletlerning eza bolushini tosaydighan bir mixanizim tesis qilinmighanliqini we bu organning yuqiriqi döletler teripidin asanla süyi'istimalgha uchraydighanliqini eskertmekte.

Amérika ilgiri yuqiriqi sewebler tüpeylidin kishilik hoquq kéngishining qurulushigha qarshi bilet tashlighan we özini namzatliqqa qoymighan. Lékin amérika, kishilik hoquq kéngishining xizmitige tosalghu bolmaydighanliqini we uning bilen hemkarlishidighanliqini bildürmekte. Amérika yardemchi tashqi ishlar ministiri mark lagon, "gerche biz kishilik hoquq kéngishi burunqi kishilik hoquq komitétining pedezlen'gen körünüshi bolup qélishidin ensirisekmu, lékin biz uning muwappeqiyetlik bolushini ümid qilimiz " deydu. (Erkin)