B d t kishilik hoquq kéngishi bu yil 6 - ayda xizmet bashlaydu

B d t ning kishilik hoquq ishliri boyiche ali komisari lu'is arbor 2005-yili 26-yanwar küni katmandudiki bir yighinda. AFP

Shwétsariye paytexti jenwediki b d t kishilik hoquqi komitétining yilliq xelq'ara yighini düshenbe küni yene kéchiktürüldi. Bu 6 hepte échilishqa tégishlik bolghan yighinning axirqi qétimliqi we bu yighinning - 2 qétim kéchiktürülüshi bolup hésablinidu. Yighinning kéchiktürülüshidiki konkrét sewebler melum bolmisimu, emma roytérs axbarat agéntliqining eskertishiche, kishilik hoquq komitétining ornigha qurulghan kishilik hoquq kéngishige da'ir tepsiliy ehwallar we bu kéngeshning qurulush pilanini muzakire qilishni téximu köp waqit bilen teminleshni meqsed qilghan.

Ötkünchi dewr

Démokratik döletler we xelq'ara jama'etning tenqid obiktigha aylinip qalghan b d t kishilik hoquq komitéti bu yil 6 - ayda wezipisini kishilik hoquq kéngishige ötküzüp bergendin kéyin tarqitiwétilidu. Shunga kishilik hoquq komitétining bu yilqi jenwe xelq'ara yighini mezkur organning axirqi qétimliq yighini bolup qélishi mümkin.

Bu yilqi yighinning küntertipi güantanamodiki tutqunlar lagiri, sudan weziyiti, abu ghérib türmisi we sudan, isra'iliye, özbékistan, blurosiye, shimaliy koriye qatarliq döletlerning kishilik hoquq xatirisini muzakire qilish idi. Mezkur komitétning yighini bir hepte ilgiri échilishqa tégishlik bolsimu, lékin bu waqit kishilik hoquq kéngishi qurush mesilisini eza döletlerning awazigha qoyush mesilisi bilen bir waqitqa toghra kélip qalghanliqi üchün birinchi qétim kéchiktürülgen. Bu yilqi yighin b d t kishilik hoquq orginining ötkünchi dewrige toghra kelgenliki munasiwiti bilen yighinning küntertipidiki nurghun mesililerde emeliy ilgirlesh bolmasliqi mümkin. Shunga bu mesililer yéngi qurulghan kishilik hoquq kéngishining bir terep qilishini kütmekte.

B d t kishilik hoquqi komitétining komisari lu'is arbor xanim, "méning kishilik hoquq komitétining axirqi qétimliq yighinidin kütidighan ümidim, komitét bolmidi dégende xatirleshke erziydighan ishlarni, bolupmu ötkenki 60 yil jeryanida bizning bu organdiki qolgha keltürüshke urun'ghan tirishchanliqimiz üstidin bir xulase chiqirishi kérek" deydu. Lékin u, kishilik hoquq komitétigha eza döletlerning bu yilqi yighinda bu mesililerni estayidil muzakire qilish semimiyiti bar - yoqliqidin guman qilidighanliqini bildürmekte.

Lu'is arbor, "méningche eza döletlerge nisbeten éytqanda, bu yilqi yighinning etrapliq, emeliy ehmiyetke ige yighin bolidighan - bolmaydighanliqi, hetta her qaysi döletlerning bundaq bir yighin'gha qiziqidighan yaki qiziqmaydighanliqi yenila bir mesile bolup qalmaqta" dep körsetti.

Kishilik hoquq xatirisi nachar döletlerni bu organdin yiraqlashtturush

B d t kishilik hoquq komitéti ilgiri kishilik hoquqni éghir derijide depsende qilghan xitay, sudan, zimbabuwi, liwiye, kubagha oxshash döletler teripidin kontrol qiliniwélish we bu döletlerning menpe'et sodisi qilidighan sehnisige aylinip qélish bilen tenqidke uchrap kelmekte idi.

Amérikining pilani kishilik hoquq kéngishige "lükchek döletler" yaki xitaydek kishilik hoquq xatirisi nachar ellerning eza bolushigha qet'iy cheklime qoyush we kéngeshning fonkitsiyilik rolini kücheytish idi. Amérika islahat layihisi bu amillarni közde tutmighanliqini seweb qilip, ötken hepte kishilik hoquq kéngishining qurulushi b d t da awazgha qoyulghanda qarshi bilet tashlidi. Amérika terepning eskertishiche, yéngi qurulghan kishilik hoquq kéngishide kishilik hoquq xatirisi nachar döletlerning bu organlargha eza boluwélishini chekleydighan mixanizim tesis qilinmighan.

Amérikining b d t da turushluq bash elchisi jon balton, "ötken peyshenbe küni otturigha qoyulghan islahat layihisi bizni ümidsizlendürdi. Biz buni qobul qilghili bolidighan layihe, dep qarimaymiz," deydu. Uning eskertishiche, mezkur islahat layihisi kishilik hoquq xatirisi nachar döletlerning bu organ'gha eza boluwélishini tosiyalmaydiken.

B d t bash katipi kofi annanning qollishi

Lékin b d t bash katipi kofi annan mezkur layihini qollidi. U, kishilik hoquq kéngishining qurulushini "tarixiy qarar " dep atighan. Kofi annanning eskertishiche, "bu qarar b d t ni dunyaning kishilik hoquq xizmitide kéreklik bolghan dewr bölgüch purset bilen teminligüsi " u, düshenbe küni Wall Street Journal gézitide élan qilghan maqaliside, yéngi islahat layihisi boyiche kishilik hoquqni depsende qilghuchi döletlerning kishilik hoquq kéngishige eza bolushi qiyinlashturulghanliqini, kéngeshke eza döletler b d t omumi yighinida saylam bilen meydan'gha kélidighanliqini we kishilik hoquq xatirisi yaxshi döletlerning ezaliqi telep qilinidighanliqini tekitlidi.

B d t ning yéngi qurulghan kishilik hoquq kéngishi bu yil 6 - ayning 19 - küni xizmitini resmiy bashlaydu. B d t omumi yighini 5 - ayning 9 - küni kishilik hoquq kéngishige eza 47 döletni mexpiy bilet tashlash usuli boyiche saylap chiqidiken. (Erkin)